________________
૫૪
કર્મવાદનાં રહસ્યો થઈ જાય કે જે ભોગવ્યા વિના છૂટે જ નહીં. અપવર્તનમાં કર્મના ભોગવટાને ટૂંકાવી શકાય. તો ઉદ્વર્તનામાં કર્મને લંબાવી શકાય. સંક્રમણમાં એક પ્રકૃતિનાં કર્મના હવાલા પાડી શકાય. જેમ કે શાતા અને અશાતા. ઉદીરણામાં જે કર્મનો વિપાકને વાર હોય તેને આગળ લાવીને સમય પહેલાં ભોગવી શકાય. ઉપશમમાં કર્મના ઉદયનું તત્પરતા શમન કરી શકાય.
આ પ્રક્રિયા આઠ પ્રકારે થાય છે જેથી આઠ કરાણમાં તેનું વિભાગીકરણ કરવામાં આવે છે. પણ મૂળ વાત છે અંતર્જગતના શુભ અને દઢ ભાવો તેમજ મન-વચન અને કાયાના શુભ યોગોની. આ પ્રક્રિયાથી બાંધેલાં કર્મો વધારે ગાઢ પણ થઈ શકે અને શિથિલ પણ થઈ શકે. કર્મ જેટલી તીવ્રતાથી અને જેટલા લાંબા સમય માટે ભોગવવાનું હોય તેમાં આ પ્રક્રિયાથી ઘટાડો પણ થઈ શકે. એ જ રીતે કર્મો ભોગવવાના કાળ અને તીવ્રતામાં વધારો પણ થઈ જાય. ઘણી વાર પ્રતિકૂળ વેદનારૂપે જેનો પરિપાક થવાનો હોય તે અનુકૂળ વેદનામાં પરિણમે અને એથી ઊલટું પણ બની જાય.'
કર્મ ટૂંકા કાળમાં ભોગવાઈ જાય એ વાત કરી તો તે બાબત સ્પષ્ટતા કરી લઈએ કે કર્મબંધ વખતે બંધાયેલાં કર્મ-પરમાણુઓનો જથ્થો તો એટલો ને એટલો જ રહે છે પણ તેનો ભોગવટો જલદીથી થઈ જાય છે. જે કર્મ ભવિષ્યમાં ઉદયમાં આવવાનું હોય તેને વહેલું ઉદયમાં લાવીને ભોગવી શકાય કે ખંખેરી નાખી શકાય. કર્મના ઉદયનું ઉપશમન પણ થઈ શકે. આ બધી પ્રક્રિયાઓ જ્ઞાનીઓ સિવાય કોઈ જોઈ-જાણી ન શકે પણ આપણે તો શુભ વૃત્તિ, શુભ ભાવો અને શુભ પ્રવૃત્તિઓ કરતા જવાની કારણ કે તે કરણની પ્રક્રિયા તો આપણને ખબર પડે કે ન પડે પણ સતત થતી જ રહે છે જેથી તેનાં અનુકૂળ પરિણામોનો લાભ આપણને મળતો જ રહે. ટૂંકમાં સત્સંગ કરો, સદ્વિચારોનું સેવન કરો, સદાચારમાં સ્થિર થાઓ એટલે અશુભ કર્મોનું બળ આપોઆપ તૂટવા લાગશે અને શુભ કર્મો બળવત્તર બનતાં જશે.