________________
કર્મવાદનાં રહસ્યો
વખતે જે અનુકૂળતા કે પ્રતિકૂળતા રહેશે તે વખતે જીવનું વલણ કેવું રહેશે. જીવ તેનો શું પ્રતિભાવ આપશે, કેવી પ્રતિક્રિયા કરશે એને આધારે કર્મનો અનુબંધ પડે છે.
કર્મવાદમાં અનુબંધ બહુ જ મહત્ત્વનો છે કારણ કે તે પરંપરા સર્જી શકે છે, કે તોડી શકે છે. પુણ્ય ભોગવતી વખતે જો માણસ સાવધ ન હોય તો એટલો છકી જાય અને અભિમાનમાં આવી પ્રવૃત્તિઓ કરતો રહે કે તેમાંથી પાપની પરંપરા સર્જાય. પાપકર્મ ભોગવતી વખતે માણસ બધી પ્રતિકૂળતા વચ્ચે સમતા ધારણ કરે, ધર્મની પ્રવૃત્તિમાં રચ્યોપચ્યો રહે, પોતાના ભાવોને ન બગાડે તો તે પુણ્યની પરંપરા સર્જે છે. અનુબંધથી પરંપરા ઊભી થાય છે. તેથી કેટલાક દાનકો તો કર્મના બંધ કરતા અનુબંધને વધારે મહત્ત્વનો ગણે છે. કર્મ તો તેનું ફળ એક વાર દેખાડીને વિલ થઈ જાય પણ અનુબંધથી પરંપરા ચાલે. તે જો સારી હોય તો જીવને ઊંચે અને ઊંચે લઈ જાય અને ખરાબ હોય તો જીવનું ઉત્તરોત્તર પતન થતું જાય. કદાચ કર્મ તો થઈ ગયું કે કરવું પડ્યું પણ અનુબંધ તો આપણા હાથમાં છે. અનુબંધ વખતે ચેતી જઈએ તો મહાદુઃખમાંથી ઉગારો થઈ જાય
૪૮
આ અનુબંધની વાત નજરમાં રાખી તેનું ચાર પ્રકારે વિભાગીકરણ કરવામાં આવ્યું છે પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય, પાપાનુ-બંધી પુણ્ય, પુણ્યાનુબંધી પાપ અને પાપાનુબંધી પાપ.
પુણ્ય ભોગવતી વખતે જે સાનુકૂળ સામગ્રી મળી હોય તેનો ભોગવટો કરતી વખતે માણસ અન્ય જીવોને દુઃખ આપતો રહે અન્ય જીવોનો ઘાત કરે, ધર્મથી વિમુખ થઈ જાય અને ફ્કત સ્વાર્થમાં જ રચ્યોપચ્યો રહે તો અવશ્ય માનવું કે આ પાપાનુબંધી પુણ્ય. પુણ્ય ભોગવાય છે અને પાપ બંધાય છે. અહીં પરંપરા પાપની ચાલે છે
પુણ્યના ભોગવટા સમયે મળેલી તકોનો માણસ સદઉપયોગ કરી લે, દેવ-ગુરુ-ધર્મ તેને ગમે, તેમના વચનમાં તેને શ્રદ્ધા રહે અને પરોપકારના પરમાર્થનાં કાર્યો માણસ કરતો દેખાય તો સમજવું કે તે પુણ્યાનુબંધી