________________
કર્મવાદનાં રહસ્યો કર્મના પરમાણુઓ – સૂક્ષ્મ, અતિસૂક્ષ્મ રજને ગ્રહણ કરે છે. જીવ જેટલા જથ્થામાં આ અતિ સૂક્ષ્મ રજ ગ્રહણ કરે છે તેને શાસ્ત્રીય ભાષામાં પ્રદેશબંધ કહે છે. પ્રકૃતિબંધની જેમ જ આ પ્રદેશબંધનો આધાર પણ મોટે ભાગે જીવના પોતાનાં મન-વચન અને કાયાના યોગો ઉપર રહેલો હોય છે. પણ આ કર્મ જીવની સાથે કેટલો સમય રહેશે તેની મુદતનો આધાર જીવના કર્મબંધ સમયના જે-તે ભવો સાથે સંકળાયેલો હોય છે. વળી, સૌથી મહત્ત્વની વાત છે કે જીવ બાંધેલા કર્મને કેટલી તીણતાથી કે તીવ્રતાથી ભોગવશે? તે પણ મુખ્યત્વે જીવની કર્મબંધ સમયની વૃત્તિઓ, રુચિ, અરુચિ ઇત્યાદિ ઉપર અવલંબે છે. જેટલા તીવ્ર રસથી જીવનો ભાવ કે દુર્ભાવ હોય કે સદ્ભાવ હોય એટલી તીવ્રતાથી કે તીક્ષણતાથી જીવને કર્મ ઉદયમાં આવે ત્યારે ભોગવવું પડે છે. કર્મ જીવની સાથે કેટલી મુદત-સમય સુધી રહેશે તેને સ્થિતિબંધ કહે છે અને જીવ કેટલી તીવ્રતાથી કર્મ ભોગવશે તેં બંધને રસબંધ કહે છે. આમ, કર્મના પ્રકૃતિબંધ, પ્રદેશબંધ, સ્થિતિબંધ અને રસબંધ એમ ચાર પ્રકારે બંધ છે અને આ સમગ્ર વ્યવસ્થા બંધ પડતાંની સાથે કર્મ-કયૂટરમાં આપોઆપ થઈ જાય છે અને તે કાર્યરત બની જાય છે.
