________________
૬. કર્મના ઉદયનો સમય અને સ્વરૂપ
કર્મ-વ્યવસ્થા બહુ ગહન છે, પણ છે પરિપૂર્ણ. જો આપણે તેનાથી અજાણ હોઈએ તો તે જટિલ લાગ્યા વિના રહે નહીં. જ્યારે વ્યવહારજગત સાથે કર્મના સિદ્ધાંતનો મેળ ન લાગે ત્યારે ઘણી વાર લોકોને કર્મની ન્યાયપરાયણતા વિશે શંકા થાય છે અને તેને પરિણામે કર્મના સિદ્ધાંતમાંથી શ્રદ્ધા ઊઠી જાય છે. તેમાં દોષ કર્મની વ્યવસ્થાનો નથી પણ દોષ છે કર્મ-સિદ્ધાંતની અપૂર્ણ જાણકારીનો.
ઘણી વાર આપણે ધર્મીને ત્યાં ધાડ પડતી જોઈએ અને તેનાં દુઃખનો પાર ન હોય. કોઈ બાળક જન્મથી જ અપંગ કે ખોડખાંપણવાળું જોવામાં આવે કે કોઈને ભરયુવાનીમાં મહારોગનો ભોગ થતો જોઈએ કે કોઈ કિશોરકન્યાને વૈધવ્ય ભોગવતી જોઈએ ત્યારે આપણું હૃદય કકળી ઊઠે છે. જે લોકો ઈશ્વરને સર્વ કંઈ ગણે છે તેવા લોકોની પણ ઘણી વાર ઈશ્વરમાંથી શ્રદ્ધા ડગી જાય છે અથવા તો – ભગવાનની ગતિનો પાર કોણ પામી શકે! – એવી અસહાય પરિસ્થિતિને આધીન થઈને મૂંઝાઈ જાય છે. એમાંય વળી જ્યારે દુરાચારી, અનીતિમાન, લુચ્ચા, લફંગાઓ અને ક્રૂર, ઘાતકી માણસોનો દુનિયામાં જયજયકાર વર્તાય છે ત્યારે તો લોકોને કર્મ-વ્યવસ્થાની તટસ્થતા કે ન્યાયબુદ્ધિ ઉપરથી વિશ્વાસ હઠી જાય છે.
-
આપણે મૂળમાંથી જ વાતને અવળી પકડી હોય છે તેનું આ પરિણામ છે. જો લોકો તત્ત્વના ઊંડાણમાં જાય અને કર્મનો સિદ્ધાંત સમજે તો આમ બને નહીં; ઊલટાનો તેમનો કર્મ-સિદ્ધાંત ઉપરનો વિશ્વાસ વધી જાય અને પરિણામે તેઓ સારું અને ઉમદા જીવન જીવતા થઈ જાય.
કર્મના સિદ્ધાંત અંગે આપણે સૌ પહેલાં એ જાણી લેવાની જરૂર છે
૨૭
