________________
યદ્યપિ આ રીતે ગૌરવના કારણે અન્વિતઘટાદિમાં ઘટાદિ પદોની શક્તિ માનવામાં ન આવે તો અનુપસ્થિત તાદશપદાર્થદ્વયસંસર્ગનું ભાન શાબ્દબોધમાં માની શકાશે નહીં. અન્યથા ઘટાદિપદોથી અનુપસ્થિત પટાદિના ભાનની આપત્તિ આવશે. પરંતુ સંસર્ગનું ભાન તો શાબ્દબોધના કારણ સ્વરૂપ આકાંક્ષાના કારણે થતું હોવાથી અનુપસ્થિત પણ તાદશ પદાર્થદ્રયસંસર્ગનું ભાન શાબ્દબોધની મર્યાદાથી થાય છે. આથી સ્પષ્ટ છે કે ““સંસાતામિન્નતન્નિષ્ઠવિષયતાનિશીર્વત્વવિચ્છિન્ન પ્રતિ કન્યતત્તવિષયોપસ્થિતિર્લૅન'' હેતુતા હોવાથી ઘટપદથી પટવિષયકશાબ્દબોધ થતો નથી... ઇત્યાદિ સ્વયં સમજી લેવું.
આવી રીતે વાક્યશેષથી પણ શક્તિગ્રહ થાય છે. જેમ યવયશ્ચરર્મવતિ' અહીં આ શ્રુતિથી “યવના વિકારવિશિષ્ટ આહુતિયોગ્ય દેવને આપવાનો પદાર્થ ઈષ્ટસાધન છે.” એ પ્રમાણે બોધ થાય છે. ત્યાં આર્યો દીર્ઘસૂકવિશેષમાં અને પ્લેચ્છ લોકો કશુમાં પદનો પ્રયોગ કરે છે. તેથી ‘દીર્ઘસૂકવિશેષમાં યવ પદની શક્તિ છે કે કશુમાં ?” આવો સંદેહ થાય છે. ત્યારે ““યવાડા મોષધયો સ્નાયત્વે મથેતે મોતનાસ્તિકન્તિ'' અર્થાત જ્યારે બીજી બધી ઔષધિયોવનસ્પતિઓ પ્લાન થાય છે, પત્ર વગેરેથી રહિત થાય છે, ત્યારે આ જવ શોભતા હોય છે. તેમજ
(“વસને સર્વસચાના નાતે પત્રશતનમ્ | मोदमानाश्च तिष्ठन्ति यवाः कणिशशालिनः ॥)
(અર્થાત્ વસન્તઋતુમાં બધા જ ધાન્યોના પાંદડાઓ પડી જાય છે. પરંતુ એ વખતે યવ કણસલાથી શોભતા હોય છે.) આ પ્રમાણેના વાક્યશેષથી યવ પદની શક્તિ દીર્ઘસૂકવિશેષમાં (એક જાતની ડાંગરમાં) નિર્ણત થાય છે. અને કડ્ઝ (ખડ ધાન્ય)માં યવ પદની શક્તિ નથી મનાતી. મ્લેચ્છ લોકોનો
૯૪
