________________
‘ન્યા તે મળી' ઇત્યાદિ વાક્યો સ્થળે અનુક્રમે ચૈત્રના મુખની પ્રસન્નતા અને મલીનતાથી સુખ અને દુઃખનું અનુમાન કરીને તે સુખદુઃખના કારણ તરીકે પરિશેષાનુમાન દ્વારા શાબ્દબોધનો નિર્ણય કરીને તાદશશાબ્દબોધના હેતુ તરીકે તે તે પદોનું અવધારણ થાય છે. અન્યથા કાર્યાન્વિતપદાર્થમાં જ પદોની શક્તિને માનીએ તો અહીં પણ લિાદિ પદોના અભાવથી શાબ્દબોધ નહીં થાય. અનુમાનપ્રકાર નીચે મુજબ સમજી શકાય છે. ચૈત્ર સુવવાનું પ્રસનમુર્વિતિ;' વત્રો સુવાનું मलिनमुखवत्त्वात्;' 'चैत्रसमवेतसुखदुःखे असाधारणकारणजन्ये जन्यगुणत्वाद्' 'चैत्रसमवेतसुखं न चन्दनाङ्गनादिसम्बन्धाऽसाधारणकारणकं तत्सम्बन्धशून्यकालीनोत्पत्तिमत्त्वात्;' 'चैत्रसमवेतदुःखं न कण्टकादिसम्बन्धाऽसाधारणकारणकं तत्सम्बन्धशून्यकालीनोत्पत्तिमत्त्वात्।' 'चैत्रसमवेतसुखदुःखे चैत्र ! पुत्रस्ते जातः कन्या ते गर्भिणी, ति वाक्यज्ञानाधीनशाब्दबोधाऽसाधारणकारणके, तदितरासाधारणकारणकत्वाभावे सत्यसाधारणकारणकत्वात्' ।
આ રીતે અન્વિતઘટાદિમાં શક્તિનો ત્યાગ કરીને ઘટાદિ પદોથી માત્ર ઘટાદિમાં શક્તિનો ગ્રહ થાય છે. આશય એ છે કે, ‘ઘટોડક્તિ' ઈત્યાદિ વાક્યોથી અનુપસ્થિત પટાદિશાબ્દબોધની આપત્તિનું નિવારણ કરવા તત્તત્પદો પસ્થાપિતાર્થનું જ તત્તત્પદજ્ઞાનજન્ય શાબ્દબોધમાં ભાન મનાય છે. તેથી પદાર્થદ્વયના સંસર્ગનું ભાન શાબ્દબોધમાં થાય એ માટે તત્તપદથી તત્તત્પદાર્થની ઉપસ્થિતિ તદિતરપદાર્યાન્વિતત્વેન કેટલાક લોકો માને છે. તેથી તેમના મતે ઘટાદિપદોની શક્તિ; તદિતર (ઘટાદિથી ઈતર) જે પદાર્થાન્તર, તકન્વિત - ત—તિયોગિકસંસર્ગવિશિષ્ટઘટાદિપદાર્થમાં મનાય છે. પરંતુ આ રીતે અન્વિતઘટાદિમાં શકિત માનવાથી કાર્યાન્વિતઘટાદિમાં શક્તિ માનવામાં થતા ગૌરવની જેમ ગૌરવ થતું હોવાથી ઘટાદિ પદોની માત્ર ઘટાદિમાં જ શક્તિ મનાય છે.
૯૩
