________________
કશ્માં કરાતો યવ પદનો પ્રયોગ શક્તિભ્રમથી છે. યદ્યપિ પ્લેચ્છોના વેવ પદના પ્રયોગથી યવ પદની શક્તિ કશ્માં પણ માની શકાય છે. કારણ કે અનેકાર્થકશબ્દોની શક્તિ અનેકાર્થમાં મનાય છે જ. પરન્તુ થર્વ પદની શક્તિ કશ્માં અને દીર્ઘસૂકમાં માનીએ તો નાનાશક્તિની કલ્પનાના કારણે ગૌરવ થાય છે. યદ્યપિ એકાદશ ગૌરવના પરિવાર માટે યવ પદની શક્તિ દીર્ધશૂકવિશેષમાં જ માનવી જોઈએ - એમાં કોઈ પ્રમાણ નથી. પરંતુ ઉક્તવાક્યશેષના કારણે યેવ પદની શક્તિ દીર્ધશૂકવિશેષમાં મનાય છે. કશ્માં મનાતી નથી. ‘‘સિંહ, સર્પ, વાનર ઈત્યાદિ અનેકાર્થક ‘ર વગેરે પદોની શક્તિ નાના પદાર્થોમાં માનવાથી ગૌરવ થતું હોવાથી ત્યાં પણ અનેકાર્થમાં “હરિ' વગેરે પદોની શક્તિ નહીં માનવી જોઈએ.'' આ પ્રમાણે નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે ત્યાં અનેકાર્થમાં હરિ વગેરે પદોની શક્તિ કોશથી વ્યુત્પાદિત છે. સિદ્ધાર્થમાં ગૌરવનો વિચાર કરવાનું અનાવશ્યક છે. કલ્પનીય પદાર્થમાં જ ગૌરવાદિનો વિચાર આવશ્યક છે - એ સમજી શકાય છે.
આ રીતે વિવરણથી પણ શક્તિગ્રહ થાય છે. સમાનાર્થકપદાન્તરથી તત્પદના અર્થનું કથન કરવું તેને વિવરણ કહેવાય છે. જેમ “ટોડસ્તિ' આ પદોથી પ્રતિપાદ્ય અર્થને જણાવનાર ‘ત્તશોડસ્તિ' ઈત્યાકારક વિવરણથી ઘટ પદની શક્તિનું કળશમાં ગ્રહણ થાય છે. આવી જ રીતે તિ'ના ઉપકરોતિ’ ઈત્યાકારક વિવરણથી આખ્યાતપદાર્થ “યત્ન” મનાય છે.
આવી જ રીતે પ્રસિદ્ધપદના સાન્નિધ્યથી શક્તિનો ગ્રહ થાય છે. જેમ ‘રૂદ સદરતી મધુર પિલો રૌતિ'' ઇત્યાદિ સ્થળે જે વ્યક્તિને પિક પદની શક્તિનો ગ્રહ નથી અને આમ્રવૃક્ષ પર કોકિલ પંચમ સ્વરે શબ્દ કરે છે - એનું જ્ઞાન છે, તે વ્યક્તિને તાદશાર્થપ્રતિપાદક પ્રસિદ્ધ સહકારાદિપદોના સાન્નિધ્યથી પિક પદની શક્તિનો ગ્રહ કોકિલમાં થાય છે.
॥ इति सिद्धान्तमुक्तावलीविवरणे शक्तिग्रहोपायनिरूपणम् ॥
૯૫
