________________
નવીનોના મતે ધાત્વર્થ વ્યાપારાશ્રયત્નમાં લાક્ષણિક મનાય છે. આવી જ રીતે ચૈત્રી નાનાતિ, “ચૈત્ર રૂછતિ'... ઇત્યાદિ સ્થળે યો નાનાતિ રૂક્ઝતિ, ય રૂછતિ સ યતે” આ વ્યાપ્તિથી જ્ઞાનાદિકાળમાં ચૈત્રાદિમાં કૃતિ બાધિત હોવાથી આખ્યાત પદમાં આશ્રયત્વની લક્ષણા મનાય છે. તેમ જ “પટો નશ્યતિ'... ઇત્યાદિ સ્થળે ઘટાદિમાં કૃતિ બાધિત હોવાથી આખ્યાતપદમાં પ્રતિયોગિત્વની લક્ષણા મનાય છે. આ બધી લક્ષણા અનાદિકાલીનતાત્પર્યનો વિષય હોવાથી નિરૂઢ લક્ષણા કહેવાય છે. અહીં “મૈત્રો નાનાતિ'... ઈત્યાદિ વાક્યોથી થતા શાબ્દબોધનું સ્વરૂપ સ્વયં વિચારવું. અથવા ભણાવનાર પાસેથી સમજી લેવું. સુગમ હોવાથી એનું વર્ણન અહીં કર્યું
નથી.
ઉપમાનથી જે રીતે ગવયાદિ પદોમાં શક્તિગ્રહ થાય છે, તે રીતે ઉપમાનનિરૂપણના અવસરે વર્ણવ્યું છે.
આવી જ રીતે કોશથી પણ શક્તિગ્રહ થાય છે. કારણ કે તત્તત્વદમાં તત્તર્થનિરૂપિતશક્તિ કોશમાં વર્ણવેલી હોય છે. પરંતુ કવચિત્ કોશથી વ્યુત્પાદિત શક્તિનો; બાધક હોય તો ત્યાગ કરાય છે. જેમ નીતારિ પદોની શક્તિ, નીલરૂપાદિમાં અને નીલરૂપવિશિષ્ટાદિમાં કોશ દ્વારા જણાવી હોવા છતાં નીલત્વાદિ જાતિને શક્યતા વચ્છેદક માનવાથી લાઘવ થતો હોવાથી નીલાદિપદોની શક્તિ નીલરૂપાદિમાં જ મનાય છે. અને નીલરૂપાદિને, શક્યતાવચ્છેદક માનવાથી ગૌરવ થતો હોવાથી નીલરૂપવિશિષ્ટાદિમાં નીલાદિ પદોની શક્તિનો ત્યાગ કરાય છે. - જ્યારે “નીતો પટઃ ઈત્યાદિ સ્થળે નીલાદિ પદોમાં, નીલરૂપવિશિષ્ટાદિની લક્ષણા કરાય છે.
આવી જ રીતે આસ એટલે યથાર્થવક્તાના વાક્યથી પણ શક્તિગ્રહ થાય છે. જેમ કોકિલ પિકશબ્દ વાચ્ય છે', આ પ્રમાણેના વાક્યથી પિકાદિ શબ્દોનો શક્તિગ્રહ કોકિલમાં થાય
૧
