________________
સંખ્યાન્વયનો પ્રસંગ આવતો નથી. માત્ર ધાત્વથતિરિરૂlવિશેષને સંખ્યાભિધાન માટે યોગ્ય માનીએ તો “તો પ્રતિ’ અહીં ધાત્વર્થોતિરિક્તાવિશેષણ સ્તોકમાં સંખ્યાન્વયનો પ્રસંગ આવશે. તેના નિવારણ માટે પ્રથમન્તિલોપાણું' પદનો નિવેશ કર્યો છે. ક્રિયાવિશેષણને દ્વિતીયા વિભકિત થતી હોવાથી - સ્તોક પદાર્થ પ્રથમાન્તપદોપસ્થાપ્ય નથી. તેથી તેમાં સંખ્યાન્વયની આપત્તિ આવશે નહીં. અહીં પણ “ચૈત્ર વ પર્વતિ' ઇત્યાદિ સ્થળે ચૈત્રાદિમાં સંખ્યાના અનન્વયની આપત્તિનું નિવારણ કરવા ““ધત્વથતિરિફ્રેવિશેષત્વિ''નો અર્થ ધાત્વથતિરિક્સવિશેષત્વિમાત્રતાત્યવિષયત્વ' છે. એ સમજી શકાય છે.
મીમાંસકો ધાત્વર્થ ફલ કહે છે. અને આખ્યાતપ્રત્યયાર્થ વ્યાપાર કહે છે. તેનું નિરાકરણ કરે છે – “પર્વ વ્યાપરેડ'.. ઈત્યાદિ ગ્રંથથી - આશય એ છે કે જેમ આખ્યાત પ્રત્યયની શક્તિ ગૌરવના કારણે કર્તામાં નથી તેવી જ રીતે ગૌરવના કારણે વ્યાપારમાં પણ શક્તિ નથી. પરંતુ કૃતિમાં શક્તિ છે. કારણ કે તે પ્રમાણે માનવાથી શક્યતાવચ્છેદક કૃતિત્વજાતિ લઘુભૂત થાય છે. તેની અપેક્ષાએ વ્યાપારત્વ જન્યત્વાદિઘટિત, અથવા ‘મ ધાત્વર્થો વ્યાપ:' ઇત્યાકારક પ્રતીતિવિષયત્વાદિ સ્વરૂપ હોવાથી તેને (વ્યાપારત્વને) શક્યતા વચ્છેદક માનવામાં ગૌરવ સ્પષ્ટ છે.
આ રીતે કૃતિત્વજાતિને શક્યતા વચ્છેદક માનવામાં લાઘવ હોવાથી આખ્યાતાર્થ કૃતિ છે. એ પ્રમાણે કહેવું યોગ્ય નથી. કારણ કે “થો છિતિ' ઇત્યાદિ સ્થળે રથમાં કૃતિ ન હોવા છતાં, તેવો પ્રયોગ થાય છે. આ શંકાનું સમાધાન કરવા કહે છે- “થ છતિ' . ઈત્યાદિ - કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જ્યાં આખ્યાતાથુકૃતિ બાધિત છે, એવા “થો તિ' ઇત્યાદિ સ્થળે આખ્યાતપદ, વ્યાપારમાં લાક્ષણિક મનાય છે. અથવા
૯૦
