________________
કોઈવાર અરણ્યમાં ગવયને જોયો. ત્યાં જે ગોસાદશ્યનું દર્શન થયું, તે ઉપમિતિકરણ-ઉપમાન છે. ત્યારપછી ગોસદશ, ગવયપદનો વાચ્ય છે” ઈત્યાકારક જે અતિદેશવાક્યર્થસ્મરણ થાય છે તે ઉપમિતિનો વ્યાપાર છે અને ત્યારબાદ “ગવય ગવયપદવાચ્ય છે.' ઇત્યાકારક જે જ્ઞાન થાય છે, તેને ઉપમિતિ કહેવાય છે. પરંતુ “આ ગવયપદવાચ્ય છે.' ઇત્યાકારક જ્ઞાન ઉપમિતિ નથી. કારણ કે એકાદશજ્ઞાનથી સન્મુખવર્તિગવયમાં જ શક્તિગ્રહ થાય છે. તેથી તદન્યગવયમાં શક્તિગ્રહના અભાવનો પ્રસંગ આવે છે.
સાદૃશ્યર્શનમ્' અહીં ટર્શન શબ્દ પ્રત્યક્ષપરક છે. અન્યથા પ્રત્યક્ષા જ્ઞાનપરક ટન શબ્દ માનીએ તો ઉપમાનમાં પ્રત્યક્ષપૂર્વકત્વ નહીં માની શકાય તેમજ સાદશ્યવિષયક લૌકિક પ્રત્યક્ષ બાદ જ ઉપમિતિનો અનુભવ થતો હોવાથી “જોરદૃશ્યર્શન' માં ઉપમિતિકરણત્વના નિર્વાહ માટે અહીં ‘ન' શબ્દ પ્રત્યક્ષપરક જાણવો જોઈએ.
“નોરથન'માં ઉપમિતિકરણત્વનું નિરૂપણ અહીં નવીનોના મતે કરવામાં આવ્યું છે. અતિદેશવાક્યાર્થ- શાબ્દબોધ' કરણ છે. “અતિદેશવાક્યર્થસ્મરણ' વ્યાપાર છે.
અને સાદશ્યવિશિષ્ટપિંડજ્ઞાન (દર્શન) સહકારી કારણ છે. આ પ્રમાણેના પ્રાચીનમતની અહીં ઉપેક્ષા કરી છે. કારણ કે ઉપમિતિની પ્રત્યે સહકારી તરીકે આવશ્યક એવા સાદશ્યવિશિષ્ટપિંડદર્શનમાં જ કરણત્વ માનવું ઉચિત છે.
યદ્યપિ સાદગ્યવિશિષ્ટપિણ્ડદર્શનને ઉપમાન માનીએ તો અંતિદેશવાજ્યાર્થિના સ્મરણને વ્યાપાર નહીં માની શકાય. કારણ કે સ્મરણની પ્રત્યે સ્વસમાનપ્રકારક અનુભવ કારણ હોવાથી તાદશપિંડદર્શનજન્યત્વ, તાદશસ્મરણમાં નથી. તેથી તજ્જન્યત્વવિશિષ્ટતજન્યજનક–ાત્મક વ્યાપારત્વ અતિદેશવાક્યર્થના સ્મરણમાં નહીં માની શકાય. પરંતુ અતિ-.
(૭૯
