________________
બાપને દોષ માનવાની આવશ્યકતા નથી.” આ પ્રમાણે નહિ કહેવું જોઈએ. કારણ કે બાધજ્ઞાન, વ્યભિચારજ્ઞાનાદિથી ભિન્ન છે. બાધજ્ઞાનસ્થલે વ્યભિચાર કે સ્વરૂપાસિદ્ધત્વ હોય તો પણ બાધજ્ઞાન વ્યભિચારાદિવિષયક ન હોવાથી બાધ સ્વતંત્ર હેત્વાભાસ છે.
યદ્યપિ ‘મયોગો ઘૂમવત્ વ' ઈત્યાદિ સ્થળે ધૂમનિરૂપિતવનિનિષ્ઠવ્યાપ્તિનો નિશ્ચય હોય તો પણ લૌકિકસન્નિકર્ષથી વ્યભિચારવિષયક (વનિધર્મિધૂમમાવિવતિયોનોનવૃત્તિત્વરૂપમાવિષય) પ્રત્યક્ષ થઈ શકે છે. તેથી બાધબુદ્ધિ પણ વ્યભિચારાદિવિષયક હોવાથી બાપને હેત્વાભાસાન્તર માનવાની આવશ્યકતા નથી. પરંતુ જ્યાં પરામર્શ પછી બાધબુદ્ધિ થાય છે, ત્યાં વ્યભિચારવિષયકજ્ઞાન અકિંચિત્કર છે. કારણ કે વ્યભિચારજ્ઞાન અનુમિતિની પ્રત્યે સાક્ષાત પ્રતિબંધક નથી. પરામર્શના પ્રતિબંધ દ્વારા અનુમિતિની પ્રત્યે પ્રતિબંધક બને છે. પરામર્શની પછી થયેલું વ્યભિચારજ્ઞાન અનુમિતિની પ્રત્યે અકિંચિત્કર છે. આવા સ્થળે બાર્ધબુધિ જ અનુમિતિની પ્રત્યે પ્રતિબંધક બને છે. આ વાત તો વ્યભિચાર સંકીર્ણ બાધસ્થળની થઈ. વ્યભિચારથી અસંકીર્ણ પણ બાયસ્થળને બતાવે છે - પર્વ યત્રોત્પત્તિ... ઇત્યાદિ ગ્રંથથી. ‘ઉત્પત્તિનિચ્છન્નધટો Tધવાનું પૃથ્વીત્વ અહીં ઉત્પત્તિકાલાવચ્છિન્નઘટમાં ગન્યવ્યાપ્યપૃથ્વીત્વવત્તાનું જ્ઞાન છે, ત્યાં બાધજ્ઞાનમાં જ પ્રતિબંધકતા માનવી જોઈએ. કારણ કે પક્ષમાં હેતુ હોવાથી સ્વરૂપાસિદ્ધિ નથી. અને ઉત્પત્તિકાલાવચ્છિન્નઘટમાં ગંધ ન હોવા છતાં તદ્દભિન્નકાલાવચ્છિન્નઘટમાં ગંધ હોવાથી પ્રતિયોગિવ્યધિ - કરણસાધ્યાભાવવવૃત્તિત્વરૂપ વ્યભિચાર પણ નથી. યદ્યપિ પક્ષઘટમાં (દ્વિતીયાદિક્ષણાવચ્છિન્નઘટમાં) ગંધ હોવાથી બાધનો પણ સંભવ નથી. પરંતુ પક્ષતાવચ્છેદક દેશ અને
૬૯
