________________
સંબન્યત્વની કલ્પના નથી કરાઈ. તેથી તાદશ સંબંધના અભાવે તદ્વન્ત (દોષવત્ત્વ); ધૂમાદિ સતુમાં ન હોવાથી ધૂમાદિમાં અતિવ્યાંતિ નહીં આવે. વનિમાનું ધૂમર્િ ઈત્યાદિ સક્ષેતુસ્થલે વર્ચમાવવ્યાપ્યપાષાણમય–વીનું ઇત્યાકારક ભ્રમાત્મકવ્યાત્યાદિસ્થલે “વીમાdવેચાડવૃત્તિત્વ ધૂમ.' ઈત્યાકારકજ્ઞાનમાં સપ્રતિપક્ષાત્મકદોષવન્દ્રના નિયામકસંબંધત્વની કલ્પના કરાય છે અને ભ્રમાત્મકબાધસ્થલે ઉપર જણાવ્યા મુજબ તાદશજ્ઞાનમાં સંબંધિત્વની કલ્પના નથી કરાતી- એમાં કોઈ પ્રમાણ નથી. આ પ્રમાણે નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે ભ્રમાત્મકવ્યાત્યાદિ સ્થળે ધૂમાદિ સત્પતિપક્ષિત છે આવો વ્યવહાર થાય છે. અને ભ્રમાત્મકબાધસ્થળે ધૂમાદિ બાધિત છે એવો વ્યવહાર થતો નથી. તેથી તાદશવ્યવહાર અને વ્યવહારાભાવના કારણે ઉપર જણાવ્યા મુજબ તાદશજ્ઞાનમાં તત્તદ્દોષવન્દ્રના નિયામકસંબંધત્વની કલ્પના અને અકલ્પના કરી છે. આવું પ્રાચીન કહે છે. ઉક્તવ્યવહારની પ્રામાણિકતા માટે પ્રાચીનોની પ્રતીતિ જ સાક્ષી છે. પરંતુ સર્વસમ્મત તાદશ પ્રતીતિ સાક્ષી ન હોવાથી ‘નાદુ:' પદથી તેમના મતમાં અસ્વારસ્ય સૂચિત કર્યું છે.
‘યવિષયત્વેન જ્ઞાનસ્યાનુંમિતિવિરોધિત્વ તત્ત્વમ્' અહીં અનુમિતિવિરોધિત્વ “મનુમતિતરચિતવિધિત્વ' સ્વરૂપ છે. તેથી વ્યભિચારવિષયકજ્ઞાન, અનુમિતિવિરોધિ ન હોવાથી માત્ર યથાશ્રુત “મનુમિતિવિધિત્વ'ના નિવેશથી
વ્યભિચારી હેતુમાં જે અવ્યાપ્તિ આવતી હતી તે નહીં આવે. કારણ કે વ્યભિચારવિષયકજ્ઞાન, અનુમિતિનું વિરોધિ ન હોવા છતાં, વ્યાપ્તિજ્ઞાન સ્વરૂપ અનુમિતિના કરણનું વિરોધિ હોવાથી વ્યભિચારી હેતુમાં લક્ષણનો સમન્વય થાય છે. વ્યભિચારાદિવિષયક દોષજ્ઞાન અનુમિતિની પ્રત્યે પ્રતિબંધક થતું નથી. તેને જણાવે છે - ટોષજ્ઞાનં ... ઇત્યાદિ – આશય
પ૧
