________________
છે - સિષયિષથી... ઇત્યાદિ, કારિકાવલીમાં જણાવેલ લક્ષણના સ્પષ્ટસ્વરૂપને જણાવતા કહે છે - સિષાયિષાવિહ.. ઈત્યાદિ. સિષાયિષાના અભાવથી વિશિષ્ટ એવી સિદ્ધિના અભાવને પક્ષતા કહેવાય છે અને તડ્વાન્ (પક્ષતાવાન) ને પક્ષ કહેવાય છે. કેવલ સિષાયિષાને “પક્ષતા” માનતા નથી.' કારણ કે આકાશમાં મેઘના ગર્જરવના શ્રવણથી મેઘની સિષાયિષા વિના પણ મેઘનું અનુમાન (અનુમિતિ) થાય છે. આવી જ રીતે સાધ્યના સન્ડેહ વિના પણ આકાશમાં મેઘનું અનુમાન થતું હોવાથી સાધ્યસન્ડેહને પણ પક્ષતા નથી કહેતા. સિદ્ધિ હોવા છતાં સિષાયિષાના સત્ત્વથી અનુમિતિ થાય છે . જ. તેથી સિદ્દધ્યભાવને પક્ષતા ન કહેતાં સિષાયિષાવિરહવિશિષ્ટસિદ્ધિના અભાવને પક્ષતા કહી છે. તેથી જ્યાં સિદ્ધિ (સાધ્યજ્ઞાન) નથી ત્યાં સિષાયિષા હોય અથવા ન હોય તો પણ ઉભયાભાવપ્રયુક્ત અથવા વિશેષ્યાભાવપ્રયુક્તવિશિષ્ટાભાવ (સિષાયિષાવિરહવિશિષ્ટસિદ્ધિનો અભાવ) હોવાથી પક્ષતા મનાય છે. જ્યાં સિષાયિષા (સાધ્યની અનુમિત્સા) છે, ત્યાં સિદ્ધિ હોય કે ન હોય તો પણ વિશેષણાભાવપ્રયુક્ત કે ઉભયાભાવ પ્રયુક્તવિશિષ્ટાભાવ હોવાથી પક્ષતા મનાય છે. પરંતુ જ્યાં સિદ્ધિ છે અને સિષાયિષા નથી, ત્યાં સિષાયિષાવિરવિશિષ્ટ સિદ્ધિ હોવાથી તદભાવસ્વરૂપ પક્ષતા નથી.
મુવતી ! .. ननु यत्र परामर्शानन्तरं सिद्धिः, ततः सिषाधयिषा; तत्र सिषाधयिषाकाले परामर्शनाशानानुमितिः । यत्र सिद्धि-परामर्शसिषाधयिषाः क्रमेण भवन्ति, तत्र सिषाधयिषाकाले सिधे शात् प्रतिबंधकाभावादेवाऽनुमितिः । यत्र सिषाधयिषा-सिद्धि-परामर्शास्तत्र परामर्शकाले सिषाधयिषैव नास्ति । एवमन्यत्राऽपि सिद्धिकाले परामर्शकाले च न सिषाधयिषा, योग्यविभुविशेषगुणानां
વિશિષ્ટાભાલાભાવપ્રયુક્ત અથવા ના હોય અથવા ન
૩૬
