________________
‘‘મૂલમાં વ્યાસિલક્ષણમાં હેતુસમાનધિર પદનો અને પ્રતિયોશિધિળ પદનો નિવેશ ન કરીએ તો ‘સત્તાવાર્ નાતેઃ’ ઇત્યાદિ સ્થળે અવ્યાપ્તિ આવશે. કારણ કે 'अभावीयप्रतियोगितानवच्छे दक साध्यतावच्छेदकावच्छिन्नસામાનાધિગ્યું વ્યાપ્તિઃ' આ પ્રમાણેની વિવક્ષાથી તો હેત્વ – નધિકરણ સામાન્યાદિવૃત્તિ સત્તાભાવનું ગ્રહણ પણ શક્ય હોવાથી તેને લઈને અવ્યાપ્તિ આવશે. તેના નિવારણ માટે હેતુસમાનાધિળત્વનો અભાવમાં નિવેશ આવશ્યક છે. જેથી પ્રકૃતસ્થળે સત્તાભાવ હેતુસમાનાધિકરણ ન હોવાથી તેને લઈને અવ્યાપ્તિ નહીં આવે. એ સમજી શકાય છે. તેમજ વિસંયોગ્યેતવૃક્ષત્પાત્' ઇત્યાદિ સ્થળે અવ્યાપ્તિના નિવારણ માટે તાદશ પ્રતિયોશિધિરળત્વનો પણ નિવેશ આવશ્યક છે. પરન્તુ ‘હેત્વધિન્નરને પ્રતિયોગ્યનધિવૃત્તિત્વવિશિષ્ટ' ની જ પ્રતિયોનિધિરળ પદથી વિવક્ષા કરીએ તો ‘સત્તાવાર્ નાતેઃ' ઇત્યાદિ સ્થળે અવ્યાપ્તિના નિવારણ માટે ‘હેતુસમાના ધાળ પદની આવશ્યકતા નથી. .કારણ કે સામાન્યાદિનિષ્ઠતાદશસત્તાભાવ પ્રતિયોગ્યનધિકરણવૃત્તિત્ત્વવિશિષ્ટ હોવ છતાં, હેત્વધિકરણમાં (હેત્વધિકરણવૃત્તિ) પ્રતિયોગ્યનધિકરણવૃત્તિત્વવિશિષ્ટ નથી. તેથી અહીં તાદશ પ્રતિયોગિવ્યધિકરણ, સત્તાભાવ ન હોવાથી તેને લઈને સત્તાવાર્ નાતે, ઇત્યાદિ સ્થળે અવ્યાપ્તિનો સંભવ નથી. માટે મૂલમાં ‘તુસમાનાષિણ' પદ વ્યર્થ છે.’' આ પ્રમાણે નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે મૂલસ્થ હેતુસમાનાપિળ પદથી જ તાદશ પ્રતિયોગિ– વ્યધિકરણાર્થનો લાભ થાય છે. અર્થાદ્‘હેતુસમાન ધિરળપ્રતિયોશિધિળામાવ' આટલા પદનો જ ‘સ્વપ્રતિયોગ્યનધિરળહેત્વધિળવૃષ્યમાવ' આ પ્રમાણે નિષ્કર્ષ છે. ઉપર, મૂલમાં ‘હેતુસમાન ધિરા' પદના નિવેશની આવશ્યકતાને જણાવવા ‘સત્તાવાર્ નાતેઃ' અહીં અવ્યાપ્તિનું પ્રદર્શન કર્યું.
२२
