________________
ક્ષત્ર' ઇત્યાદિ સ્થળે અવ્યાપ્તિના ઉદ્ધાર માટે પ્રતિયોગિવ્યધિકરણનો અર્થ પ્રતિયોધિનિજીવિતવૃત્તિર્લેમવિવેત્ત્વ', કરીએ તો “પિયેતવૃક્ષેત્વીત' ઈત્યાદિ સ્થળે અવ્યાપ્તિ નહીં આવે. કારણ કે એતવૃક્ષવૃત્તિ કપિ - સંયોગાભાવમાં સ્વપ્રતિયોગિકપિસંયોગના અધિકરણ વૃક્ષનિરૂપિતવૃત્તિત્વવત્ત્વ છે. તેથી તે પ્રતિયોગિવ્યધિકરણ નથી. પરંતુ પ્રતિયોગ્યધિકરણાવૃત્તિત્વરૂપ પ્રતિયોગિવ્યધિકરણત્વની વિવક્ષામાં “સંયોજન સી' ઇત્યાદિ સ્થળે અતિવ્યાતિ આવશે. કારણ કે હત્યધિકરણગુણાદિવૃત્તિ સંયોગાભાવ સ્વપ્રતિયોગિસંયોગાધિકરણ દ્રવ્યમાં વૃત્તિ છે. તેથી સંયોગાભાવ પ્રતિયોગિવ્યધિકરણ ન હોવાથી તેનાથી અન્ય અભાવને લઈને : “સંયોrt સવા ઈત્યાદિ વ્યભિચારી સ્થળે અતિવ્યાપ્તિ આવશે. પરંતુ પ્રકૃતિ સ્થળે હત્યધિકરણવૃત્તિપ્રતિયોગ્ય - નધિકરણવૃત્તિત્વવિશિષ્ટની જ પ્રતિયોગિંધિરળ પદથી વિવક્ષા કરી હોવાથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ અવ્યાપ્તિ કે અતિવ્યાપ્તિ દોષ નહીં આવે. કારણ કે તાદશહે–ધિકરણવૃત્તિ એવો પ્રતિયોગ્યનધિકરણવૃત્તિત્વવિશિષ્ટ જે અભાવ, તદીય પ્રતિયોગિતાનવછેદક સાધ્યતાવછેદકાવચ્છિન્ન સામાનાધિકરણ્ય વ્યાપ્તિઃ' આ પ્રમાણેની વિવક્ષાથી પસંયોગ્યેતન્દુવૃક્ષત્થાત્ અહીં કપિસંયોગાભાવ પ્રતિયોગ્યનધિકરણ - ગુણવૃત્તિત્વવિશિષ્ટગુણમાં છે; તે ગુણવૃત્તિ અભાવ હેવધિકરણવૃત્તિ ન હોવાથી તેને લઈને આવ્યાપ્તિ નહીં આવે. હેત્વધિકરણએતવૃક્ષવૃત્તિકપસંયોગાભાવ, પ્રતિયોગ્યધિકરણવૃત્તિત્વવિશિષ્ટ હોવાથી તેને લઈને પણ અવ્યાપ્તિનો સંભવ નથી. સોની સી ઈત્યાદિ વ્યભિચારી સ્થળે તો ત્વધિકરણ ગુણાદિવૃત્તિત્વવિશિષ્ટસંયોગાભાવ પ્રતિયોગ્યનધિકરણગુણાદિવૃત્તિત્વવિશિષ્ટ હોવાથી સંયોગાભાવનું ગ્રહણ શક્ય છે. તેથી ત્યાં અતિવ્યાપ્તિ નથી આવતી.
૨૧
