________________
ધેયતાનિરૂપિતધૂમાવયવાત્મક હેત્વધિકરણવૃત્તિવન્ય – ભાવીયપ્રતિયોગિતાનવઠકતા સામ્યતાવઅેઠકમાં ન હોવાથી અવ્યાપ્તિ આવશે. ઉપર જણાવ્યા મુજબ હેતુતાવચ્છેદકસંબંધાવચ્છિન્નત્વના નિવેશથી વનિમાર્ ધૂમાવ્ ઇત્યાદિ સ્થળે અવ્યાપ્તિ નહીં આવે. કારણ કે, ત્યાં ધૂમત્વાવચ્છિન્ન- ' હેતુતાવચ્છેદકસંયોગસંબંધાવચ્છિન્નાધેયતાનિરૂપિતાધિકરણ પર્વતાદિવૃત્તિઘટાઘભાવીય પ્રતિયોગિતાનવચ્છેદક, સાધ્યતાવચ્છેદક છે જ.
-
'' हेतुतावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्नहेतुतावच्छेदकावच्छिन्ना
धेयतानिरूपिताधिकरणतावद्वृत्त्यभावीयप्रतियो गितानवच्छेदकસાધ્યતાવ છેવાવચ્છિન્નતામાન ધિરë વ્યાપ્તિ'' આ પ્રમાણેના વ્યાસિલક્ષણમાં ઘટકીભૂત હેત્વધિકરણવૃત્તિ અભાવ પ્રતિયોગિવ્યધિકરણ લેવો જોઈએ. અન્યથા ‘ઋષિસંયોગ્યેતવુંવૃક્ષાત્' ઇત્યાદિ અવ્યાખ્યવૃત્તિસાધ્યકસ્થળે એતવૃક્ષત્વાધિકરણ એતવૃક્ષમાં મૂલાઘવચ્છેદેન વૃત્તિ કપસંયોગાભાવીયપ્રતિયોગિતાવચ્છેદક સાધ્યતાવચ્છેદક હોવાથી અવ્યાપ્તિ આવશે. તેના નિવારણ માટે તાદશ હેત્વધિકરણવૃત્તિ અભાવ; પ્રતિયોગિવ્યધિકરણ લઈએ તો અવ્યાપ્તિ નહીં આવે. કારણ કે તાદશ હેત્વધિકરણ એતવૃક્ષવૃત્તિ (મૂલાઘવચ્છેદેન વૃત્તિ) કપિસંયોગાભાવ પ્રતિયોગિવ્યધિકરણ નથી. તેથી તેને લઈને અભ્યાસિ નહીં આવે. યદ્યપિ ‘પ્રતિયોગિનિષ્ઠાપેયતાનિરૂપિતાપિરળમિન્નાધિાવૃત્તિ’ આ પ્રમાણે ‘પ્રતિયોનિધિ
’ પદનો અર્થ હોય તો ‘ઋષિસંયોગ્યેતવૃક્ષાત્' અહીં ઉપર જણાવ્યા મુજબ આવતી અવ્યાપ્તિનો ઉદ્ધાર નહીં થાય. કારણ કે હેત્વધિકરણ એતવૃક્ષમાં (મૂલાઘવચ્છેદેન) વર્તમાન કપિસંયોગાભાવ; સ્વપ્રતિયોગિના અનધિકરણ ગુણાદિમાં વૃત્તિ હોવાથી પ્રતિયોગિવ્યધિકરણ છે જ અને તે અભાવ એતવૃક્ષાત્મક હેત્વધિકરણમાં પણ છે. તેથી ‘સિંયોગ્યે
२०
