________________
સાધ્યવદન્યાવૃત્તિત્વઘટક વૃત્તિત્વાભાવ, વૃત્તિત્વત્વાવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતાક લેવો જોઈએ અર્થાદ્ વૃત્તિત્વનિષ્ઠપ્રતિયોગિતામાં વૃત્તિત્વત્વાવચ્છિન્નત્વનો નિવેશ કરવો જોઈએ. અન્યથા ‘ધૂમવાનું વનેેઃ' ઇત્યાદિ વ્યભિચારી સ્થળે તાદશ સાધ્યવત્ત્વાવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતાકભેદ્દાધિકરણજલહ્રદાદિનિરૂપિત સંયોગસંબંધાવચ્છિન્નવૃત્તિતાનો અભાવ વનિમાં હોવાથી અતિવ્યાપ્તિ આવશે. વૃત્તિત્વાભાવીયપ્રતિયોગિતામાં વૃત્તિત્વત્વાવચ્છિન્નત્વનો નિવેશ કરવાથી અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. કારણ કે જલહ્રદાદિનિરૂપિતતાદશવૃત્તિત્વાભાવીયપ્રતિયોગિતા, જલહ્રદાદિનિરૂપિતતાદૃશવૃત્તિત્વનિષ્ઠતવ્યક્તિત્વાવચ્છિન્ના છે. વૃત્તિત્વત્વાવચ્છિન્ના નથી. આ વાત તર્કસંગ્રહના જાણકારને સમજાવવાની આવશ્યકતા નથી. તેઓ વૃત્તિત્વસામાન્યાભાવ અને વૃત્તિત્વવિશેષાભાવમાં જે ભેદ છે, તેને સારી રીતે જાણે છે.
'साध्यतावच्छेदकसम्बन्धेन साध्यवत्त्वावच्छिन्नप्रतियोगिता
,,
कभेदाधिकरणनिरूपितहेतुतावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्नवृत्तितात्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकाभावो व्याप्तिः ' આ પ્રમાણેના પર્યવસિત લક્ષણમાં દોષ કહે છે અત્રેત્યાદ્રિ । આશય એ છે કે ‘દ્રવ્ય મુળર્માન્ય~વિશિષ્ટસત્ત્વાર્' અહીં સાધ્યતાવચ્છેદકસમવાય – સંબંધથી સાધ્યદ્ જે દ્રવ્ય, તત્ત્વાવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતાક – ભેદાધિકરણ ગુણાદિનિરૂપિતહેતુતાવચ્છેદકસમવાયસંબંધાવચ્છિન્નવૃત્તિતા સત્તામાં છે, તેમ ગુણકર્માન્યદ્ઘવિશિષ્ટસત્તામાં પણ છે. કારણ કે વિશિષ્ટ શુદ્ધાન્નાતિરિવ્યતે આ ન્યાયના બળે વિશિષ્ટસત્તા અને શુદ્ધ સત્તા બંને એક હોવાથી શુદ્ધસત્તાની જેમ જ વિશિષ્ટ - (ગુણકર્માન્યત્વવિશિષ્ટ) સત્તામાં પણ તાદશ સાધ્યવદન્યગુણાદિનિરૂપિતવૃત્તિતા છે. તેથી ‘ચં મુળમાંન્ય~વિશિષ્ટતત્ત્વાર્' અહીં અવ્યાપ્તિ આવે છે. તેના નિવારણ માટે તાદશવૃત્તિતાનવચ્છેદકહેતુતાવચ્છેદકધર્મ
1
૧૨