________________
ગોપદાર્થગોત્વાન્વય બાધિત નહીં હોવાથી અન્વયાનુપપત્તિના અભાવમાં જો પદથી લક્ષણા દ્વારા પણ ગો વ્યક્તિની ઉપસ્થિતિનો સંભવ નથી. તેથી “ૌતિ' ઈત્યાદિ સ્થળે તાદશ વ્યક્તિવિષયકશાબ્દબોધ અનુપપન્ન ન બને - એ માટે વ્યક્તિમાં શક્તિ માનવાનું આવશ્યક છે. કેવલ જાતિમાં શક્તિ માનીને ચાલશે નહીં. આ રીતે શક્તિને, ઘટાદિવ્યક્તિમાં માનીએ તો શક્તિના આનત્યનો પ્રસંગ આવશે. આ પ્રમાણે નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે ઘટાદિપદશક્તિ, સકલ ઘટાદિવ્યક્તિમાં એક જ મનાય છે. કારણ કે ઈશ્વરેચ્છા સ્વરૂપ તાદેશ શક્તિ એક જ છે. “શાબ્દબોધનિષ્ટકાર્યતાનિરૂપિતતાદશ-. કારણતાવચ્છેદક તરીકે વિષયતાસંબંધથી તત્તવ્યક્તિને માની શકાશે નહીં. કારણ કે, અનન્તતત્તવ્યક્તિ અનુગત નથી. જાતિમાં શક્તિ માનવાથી કારણતાવચ્છેદક તરીકે વિષયતાસંબંધથી અનુગત એક જાતિ બને છે. આ પ્રમાણે નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે તત્તવિષયકશાબ્દબોધની પ્રત્યે જાતિવિશિષ્ટવિષયકશક્તિજ્ઞાનવેન શતિજ્ઞાન કારણ છે. અને કારણતાવચ્છેદક તરીકે સ્વાવચ્છિન્નવિષયકત્વસંબંધથી જાતિ હોવાથી અનrગતને કારણતાવચ્છેદક માનવાનો પ્રસંગ આવતો નથી.
‘શાબ્દબોધમાં પદાનુપસ્થાપ્ય સંસર્ગના ભાનની જેમ પદાનુપસ્થાપ્ય વ્યક્તિનું ભાન પણ શક્ય હોવાથી વ્યક્તિમાં શક્તિ કે લક્ષણા માનવાની આવશ્યકતા નથી. ‘ઘટાદિપદથી અનુપસ્થાપ્યત્વ ઘટાદિ વ્યક્તિની જેમ પટાદિ વ્યક્તિમાં સમાન જ છે. તેથી ઘટપદથી ઘટવ્યક્તિની જેમ પટાદિવ્યક્તિવિષયક પણ શાબ્દબોધ થશે.” એ કહેવું યોગ્ય નથી. કારણ કે ઘટવાદિપ્રકારકઘટાદિવિશેષ્યકશાબ્દબોધની પ્રત્યે ઘટત્વાદિવિષયકશક્તિજ્ઞાનત્વેન હેતુતા માનવાથી ઘટાદિપદોથી પટાદિવિષયકશાબ્દબોધની આપત્તિ નથી આવતી. આથી સ્પષ્ટ છે
૯૮
