________________
કે વ્યક્તિમાં શક્તિ ન માનીએ તો કોઈ દોષ નથી.' આ પ્રમાણે જાણીને જાતિશક્તિવાદીને દૂષણાન્તરનો પ્રસંગ જણાવે છે - ગ્રિ ઇત્યાદિ ગ્રંથથી. આશય એ છે કે જ્યારે ‘↑ રાજ્યા' આ પ્રમાણે શકૃતિગ્રહ થાય છે, ત્યારે વ્યક્તિમાં શક્તિ માનવી પડશે. યદ્યપિ ‘નૌઃ શલ્યા’ ઇત્યાકારક જ્ઞાન ભ્રમાત્મક છે. અને ભ્રમાત્મક જ્ઞાનથી કોઈ વસ્તુની સિદ્ધિ થતી નથી આ પ્રમાણે કહી શકાય છે. પરંતુ જાતિશક્તિવાદીના મતે વિશિષ્ટજ્ઞાનમાત્ર ‘પ્રમા' હોવાથી ઉતજ્ઞાનને ભ્રમાત્મક કહીને તેઓ દોષનું નિવારણ કરવા સમર્થ થઈ શકશે નહીં. જ્યારે ‘ોત્વ શક્યમ્’ આવો શક્તિગ્રહ થાય, ત્યારે તાદશશક્તિજ્ઞાનથી,ગોત્વપ્રકારકગોવિશેષ્યક પદાર્થનું સ્મરણ અને શાબ્દબોધ નહીં થાય. કારણ કે તત્તવિષયકપદાર્થસ્મરણ અને શાબ્દબોધની પ્રત્યે સમાનપ્રકારકત્વન શક્તિગ્રહની હેતુતા છે. તેથી સ્પષ્ટ છે કે વ્યક્તિમાં શક્તિ માન્યા વિના ચાલે એવું નથી. જાતિશક્તિવાદીના મતે જાતિપ્રકારકશાબ્દબોધ સ્થળે પદાર્થસ્મરણ અને શાબ્દબોધની પ્રત્યે સમાનપ્રકારકત્વન શક્તિજ્ઞાન, કારણ મનાતું નથી. તેથી ‘ગોત્યું શયમ્' ઈત્યાઘાકારક શક્તિજ્ઞાનથી પણ ગોત્વપ્રકારક તાદશ શાબ્દબોધ થઈ શકે છે. આ આશયથી જાતિશક્તિવાદીના મતે દૂષણાન્તર જણાવે છે ગ્રિ... ઇત્યાદિ ગ્રંથથી આશય એ છે કે ‘’ વગેરે પદોની શક્તિ ગોત્યાદિ જાતિમાં માનીએ તો શક્યતાવચ્છેદક ગોત્વત્વાદિને માનવું પડશે. એ ગોત્વત્વાદિ ગવેતરાસમવેતત્વવિશિષ્ટસકલગોસમવેતત્વાદિ સ્વરૂપ હોવાથી શક્યતાવચ્છેદકકોટિમાં સકલગોવ્યક્તિ વગેરેનો પ્રવેશ થવાથી જાતિશક્તિવાદિને જ ગૌરવ છે. તેથી ઘટાદિ પદોથી ઘટત્વાદિ જાતિ અને ઘટાઘાકૃતિવિશિષ્ટઘટાદિવ્યક્તિનો બોધ અન્યથા અનુપપન્ન ન થાય એ માટે ઘટાક્રિપદોની શક્તિ તત્તજાત્યા– કૃતિવિશિષ્ટતત્તવ્યક્તિમાં જ મનાય છે.
૯૯
-
-
