________________
૪
કારિકાવલી-મુક્તાવલી-વિવરણ
તત્ત્વ નૃસિ’હના શરીરમાં નથી. તેમજ નૃસિંહુ એક જ હાવાથી નૃસિ’હવૃત્તિ ‘નૃસિ’હત્વ' જાતિ નથી. અને જલત્વ અને તેજસ્વાદિ જાતિની સાથે દેવત્વને સાંકય આવે છે (એક બીજાને છેાડીને જલં વાઢિ અનુક્રમે જલાદિ અને તૈજસાદિદેવમાં છે. અને ઉભયનુ સામાનાધિકરણ્ય જલીયદેવમાં છે.) તેથી દેવત્વ પણ જાતિ નથી. આ રીતે નૃસિંહના શરીરમાં રહેનારી એક પણ જાતિ અન્ત્યાવયવીમાત્ર વૃત્તિ અને ચેષ્ટાવવૃત્તિ ન હેાવાથી નૃસિંહના શરીરમાં અવ્યાપ્તિ આવે છે. પરંતુ નૃસિંહ વ્યક્તિ એક હાવા છતાં કલ્પભેદથી તેમના શરીર અનેક હેવાથી તેમાં નૃસિહત્વ જાતિ મનાય છે. આથી તે નૃસિહત્વ જાતિને લઈ ને નૃસિંહના શરીરમાં લક્ષણ સમન્વય થવાથી અવ્યાપ્તિ નહી આવે.
ગન્ધને ગ્રહણ કરનારી ઘ્રાણેન્દ્રિય પૃથ્વી સ્વરૂપ ઇન્દ્રિય છે. બ્રાણેન્દ્રિયમાં પાવિત્વ નીચેના અનુમાનથી સિદ્ધ થાય છે. ‘પ્રાણેન્દ્રિય’ पार्थिव रूपादिषु मध्ये गन्धस्यैवाभिव्यञ्चकत्वात् कुङ्कुमगन्धाभिव्यञ्जकનોવૃત્તવત્' આ અનુમાનથી ઘ્રાણેન્દ્રિયમાં પાવિત્વ સિદ્ધ થાય છે. આશય એ છે કે જે જે, રૂપાદિચતુષ્ટયમાંથી ગન્ધનુ જ અભિવ્ય જક હાય છે અને રૂપ, રસ, કે સ્પર્શતુ અભિવ્યજ હાતુ નથી તે તે પૃથ્વી સ્વરૂપ જ હાય છે. દા. ત. કંકુના રૂપ-૨સસ્પ ગંધમાંથી માત્રગ ધનુ' અભિવ્ય ́જક ગાયનું ઘી પૃથ્વી સ્વરૂપ છે. એ સ્પષ્ટ છે. યદ્યપિ ગાધૃત પેાતાના રૂપાદિનું પણ અભિવ્ય‘જક હાવાથી ‘વિવુ મધ્યે ન્થથૈવામિથ્ય'નત્વ ' સ્વરૂપ હેતુ દૃષ્ટાન્તભૂત ગેાધૃતમાં ન ઢાવાથી દૃષ્ટાંતાસિદ્ધિ દોષ આવે છે. પર'તુ હતુ ઘટક રૂપાવવ્યજકત્વ વિશિષ્ટ ગધાભિવ્ય’જકત્વનેા અ પરકીય રૂપાઘવ્ય’જકત્વવિશિષ્ટ ગન્ધાભિવ્ય જકત્વ હાવાથી દૃષ્ટાંતાસિદ્ધિ નહીં આવે. કારણ કે ગાતમાં પેાતાના રૂપાદિનું વ્યંજકત્વ હાવા છતાં પરકીયરૂપાદિનુ વ્યંજકત્વ ન હોવાથી પરકીયરૂપાદ્યન્ય જકવિશિષ્ટ ગન્ધાભિવ્યજકુત્વ છે જ. 'માટીના નવા કોડીયાના ગંધમાત્રનુ અભિવ્ય જક જલ પશુ છે. અને તે જલમાં પૃથ્વીસ્વરૂપ સાધ્ય ન હાવાથી વ્યભિચાર