________________
--
એનિત્યપૃથિવી નિરૂપણ જે પૃથ્વીવ જાતિ તદવત્વ મૃત શરીરમાં પણ હેવાથી અવ્યાપ્તિ નહીં આવે. અથવા એતાદશ ચેષ્ટાવકન્યાવયવિવૃત્તિ દ્રવ્યવવ્યાપ્ય પૃથ્વીત્વ જાતિમવ ઘટાદિમાં પણ હોવાથી તેમાં આવતી અતિવ્યાપ્તિના નિવારણ માટે “બનાવવમાત્રવૃત્તિ-વેરાવવૃત્તિકાતિમવેમ્” અર્થાદ અન્યાવયવી માત્રમાં રહેનારી તથા ચેષ્ટાવમાં રહેનારી જે જાતિ તદ્દવન્દ્ર શરીરનું લક્ષણ સમજવું. અન્ય અવયવી માત્રમાં રહે. નારી અને ચેષ્ટાવમાં રહેનારી જે મનુષ્યત્વાદિ જાતિ તવત્વ મનુષ્યાદિના મૃત-અમૃત શરીરમાં હવાથી લક્ષણ સમન્વય થાય છે. “બાવવિમાત્ર વૃત્તિનાતિમત્તે રાત્વિમ્' આટલું જ લક્ષણ કરીએ તે અત્યાવયવી ઘટાદિ માત્ર વૃત્તિ ઘટવાદિ જાતિમત્વ ઘટાદિમાં હોવાથી તેમાં અતિવ્યાપ્તિ આવશે. તેના નિવારણ માટે “વેદવિત્તિ' પદને નિવેશ કર્યો છે જેથી અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. કારણ કે ઘટવાદિ. નતિ અન્યાવયવી માત્ર વૃત્તિ હોવા છતાં ચેષ્ટાવદમાં વૃત્તિ ન હોવાથી તેને લઈને ઘઢાદિમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. માત્ર કૃત્તિના િપત્ન” આટલું જ લક્ષણ કરીએ તે તાદશ. હસ્તવાદિ જાતિમદ્દ હસ્તાદિમાં અતિવ્યાપ્તિ આવશે, તેના નિવારણ માટે અત્યાવવિધૃત્તિ' પદને નિવેશ કર્યો છે. હસ્તવાદિ જાતિ ચેષ્ટાવક્ વૃત્તિ હોવા છતાં અત્યાવયવી વૃત્તિ ન હોવાથી તેને લઈને હસ્તાદિમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. લક્ષણમાં માત્ર પદને નિવેશ ન કરીએ અર્થ “કાવવવૃત્તિ-વત્તિનાંતિમ રાજીવ આટલું જ લક્ષણ કરીએ તે અન્યાવયવીમાં અને ચેષ્ટાવદમાં, રહેનારી જે પૃથ્વીત્વ જાતિ છે, તદવસ્વ તે ઘટાદિમાં પણ હોવાથી તેમાં અતિવ્યાપ્તિ આવશે. તેના નિવારણ માટે લક્ષણમાં ‘શાવામિત્ર અહીં માત્ર પદને નિવેશ કર્યો છે. પૃથ્વીત્યાદિ જાતિ... અત્યાવયવી અને તભિન્ન (ઘટ-કપાલાદિમાં પણ વૃત્તિ હેવાથી અન્યાવયવી માત્ર વૃત્તિ નથી. તેથી તેને લઈને ઘટાદિમાં અતિવ્યામિ નહીં આવે. એ સ્પષ્ટ છે. યદ્યપિ અત્યાવયવી માત્ર અને ચેષ્ટાવદ ઉભયમાં રહેનારી તાદશ મનુષ્યત્વ અથવા રૌત્રત્યાદિ જે જાતિ છે.
