________________
અનિત્યપૃથ્વી નિરૂપણ આવે છે. એ કહેવું ઉચિત નથી. કારણ કે જલ નવા કેડીયાના ગંધની જેમ સકતુ [શેકેલા ચણને લોટ] રસનું પણ અભિવ્યંજક છે. અર્થા જલમાં પરકીયરૂપાઘવ્યંજક વિશિષ્ટ ગન્દવ્યંજકત્વ રૂપ હેતુ નથી. તેથી ત્યાં પૃથ્વીવરૂપ સાધ્ય ન હોવા છતાં વ્યભિચાર નહીં આવે. અથવા “ગ્રાઈિ પાર્થિવ પરીવ્યmવિશિષ્ટTધામિરચવા આ અનુમાનમાં વંશમાં પરકીય પદના નિવેશમાં ગૌરવ હેવાથી પરકીય પદનું ઉપાદાન કરવું નહીં. કુંકુમગધાભિવ્યંજક ગોઘતને દષ્ટાંત ન માનતા વાયૂપનીત સુરભિ ભાગોને દષ્ટાંત માનવા. તેથી પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ દૃષ્ટાંતાસિદ્ધિ નહીં આવે. કારણ કે વાયુ દ્વારા ગ્રાણેન્દ્રિયપ્રદેશ સુધી લવાતા સુરભિગવિશિષ્ટ પૃથ્વીના ત્રસરેવદિ સ્વરૂપ ભાગોમાં સ્વીય કે પરકીય રૂપાદિનું અવ્યંજકત્વ છે. અને સ્વગન્ધનું અભિવ્યંજકત્વ પણ છે. યદ્યપિ પ્રાણેન્દ્રિયને અને ગબ્ધનો જે સ્વસંયુક્ત સમવાય સન્નિકર્ષ છે. તેમાં “રૂપાઘવ્યંજકત્વવિશિષ્ટ ગન્ધાભિવ્યંજકવ” રૂ૫ હેતુ હોવા છતાં પૃથ્વીત્વ સ્વરૂપ સાધ્ય ન હોવાથી વ્યભિચાર આવે છે. પરંતુ તેને - નિવારણ માટે પ્રકૃત હવંશમાં “દ્રવ્યત્વ વિશિષ્ટતવાનું પણ ઉપાદાન કરી લેવું. તાદશ સ્વસંયુક્ત સમવાય સન્નિકર્ષમાં રૂપાઘવ્યંજકદ્રવ વિશિષ્ટ ગંધાભિવ્યંજકત્વ હેવા છતાં દ્રવ્યત્વ નથી તેથી ત્યાં હેતુ છે અને સાથે ઉભયને અભાવ હોવાથી વ્યભિચાર નહીં આવે.
વિષયમાંg-વિષ તિ–ઉપભોગના સાધનને વિષય કહેવાય છે. જગતના બધા જ કાર્યક્તાના અદષ્ટ [ધર્મ–અધર્મને આધીન છે. જે કાર્યની ઉત્પત્તિ જે ભક્તાના અદષ્ટથી થઈ છે. તે કાર્ય તે ભોક્તાના ઉપભેગનું સાધન, સાક્ષાત્ અથવા પરંપરાએ બને જ છે. કારણ કે બીજ–કારણ અને પ્રોજન વિના કેઈની પણ ઉત્પત્તિ થતી નથી. એ પ્રતીત છે. તેથી કયણુકથી આરંભીને બ્રહ્માંડ સુધીના બધાં જ ઉપગના સાધનો વિષય છે. યદ્યપિ શરીર અને ઈન્દ્રિયો પણ ઉપલેગના સાધન હોવાથી એને સમાવેશ વિષયમાં થઈ જાય છે.
