________________
કારિકાવલી-મુક્તાવલી-વિવરણ. चाऽन्यासां जातीनामपरत्वम् । पृथ्वीत्वाद्यपेक्षया द्रव्यत्वस्याऽधिकदेशवृत्तित्वाद् व्यापकत्वात् परत्व, सत्ताऽपेक्षयाऽल्पदेशवृत्तित्वाद् व्याप्यવાપરવમ્ ૮-8
અથ સામાન્ય નિયતિ–સામાન્ય...ઇત્યાદિ–નિત્યવિશિષ્ટ અનેક સમતત્વ આ સામાન્યનું લક્ષણ છે. અર્થાદ નિત્ય હોય અને અનેકમાં સમવાય સંબંધથી જે વૃત્તિ હોય તેને સામાન્ય કહેવાય છે. લક્ષણમાં નિત્ય પદનું ઉપાદાન ન કરીએ તો અનેકમાં સમવાય સંબંધથી સંગાદિ ગુણ પણ વૃત્તિ હોવાથી તેમાં અતિવ્યાપ્તિ આવશે. તેના નિવારણ માટે નિત્યત પદનું ઉત્પાદન કર્યું છે. સંયોગાદિમાં નિત્યત્વ ન હોવાથી તેમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. લક્ષણમાં “અનેક પદનું ઉપાદાન ન કરીએ તે ગગનાદિનું મહત પરિમાણ નિત્ય અને સમવેત સિમવાય સંબંધથી વૃત્તિ] હોવાથી તેમાં નિરિપરિમાણમાં અતિવ્યાપ્તિ આવશે તેના નિવારણ માટે અનેક પદનું ઉપાદાન કર્યું છે. આકાશાદિનું પરિમાણ માત્ર આકાશાદિવૃત્તિ હેવાથી અનેકમાં સમત નથી. તેથી તેમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. લક્ષણમાં “મવેત્તા' ના સ્થાને વૃત્તિત્વનો જ નિવેશ કરીએ તે ઘટાદિને અત્યન્તાભાવ નિત્ય અને ભૂતલાદિ અનેક અધિકરણમાં સ્વરૂપ સંબંધથી વૃત્તિ હેવાથી તેમાં (ઘટાદત્યતાભાવમાં, અતિવ્યાપ્તિ આવશે તેના નિવારણ માટે લક્ષણમાં વૃત્તિત્વને નિવેશ કર્યા વિના “મા ” ને નિવેશ કર્યો છે. ઘટાદિને અત્યન્તાભાવ, ભૂતાદિ અનેક અધિકરણમાં વૃત્તિ હોવા છતાં સમવાય સંબંધથી વૃત્તિ વિમવેત] ન હોવાથી તેમાંથી તેમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. “નિત્યવિશિષ્ટ રમતત્વ' આ સામાન્યનું લક્ષણ, માત્ર એકવ્યક્તિ વૃત્તિ “આકાશવાદિમાં ન હોવાથી અવ્યાપ્તિદષથી દૂષિત છે, આ શંકાનું સમાધાન કરવા આકાશવાદિ જાતિ ન હોવાથી એ અલક્ષ્ય જ છે એ જણાવતા કહે છે– તિમાત્રવૃત્તિનું રાતિ...ઈત્યાદિ–આશય એ છે કે એક જ વ્યક્તિમાં
