________________
જાતિઆધક સંગ્રહ
--- - -- - રહેનાર ધર્મને જાતિ સ્વરૂપ નથી માનતા. સામાન્યતઃ અનેક પદાર્થોમાં એકાકાર જે પ્રતીતિ થાય છે, તે અનુગતબુદ્ધિ અર્થોદ્દ નાના ધમમાં એકધર્મ પ્રકારક બુદ્ધિ જ, તે પદાર્થોમાં જાતિના અસ્તિત્વની કેઈ બાધક ન હોય તે અનુમાપક બને છે. એક વ્યક્તિ માત્ર વૃત્તિ સ્થળે તાદશ નાનાધમિક એક ધર્મ પ્રકારક બુદ્ધિને વિરહ હોવાથી તાદશ એક વ્યક્તિમાત્ર વૃત્તિ ધર્મમાં જાતિત્વ નથી મનાતું. આથી પ્રાચીન ગ્રંથોમાં પણ કહ્યું છે કે વ્યકૃત્યભેદ તુલ્ય વ સકર અનવસ્થા રૂપહાનિ અને અસંબંધ આ છ જાતિ બાધક છે. વ્યક્તિને અભેદ એટલે સ્વાશ્રયનિક ભેદને અભાવ અર્થાત્ સ્થાનિસ-વાશરદરિયોજિવામરામવિમા નિઝાતિ વાંધા અહીં સ્વ પદથી એક વ્યક્તિ માત્ર વૃત્તિ ધર્મનું ગ્રહણ કરવું. પ્રકૃતિ સ્થળે સ્વપદ ગ્રાહ્ય આકાશવ છે. તદાશ્રય આકાશનિક જે આકાશવાશ્રય પ્રતિગિક નિં ન] ઈત્યાકારક ભેદ સામાન્યનો અભાવ છે, તે જ આકાશનિષ્ટ આકાશ-વના જાતિત્વને બાધક છે. અર્થાત્ તાદશ વ્યફત્યભેદના કારણે આકાશવ જાતિ સ્વરૂપ નથી. તુલ્યવ એટલે સ્વનિજાતિસમાનિયતત્વ સ્વનિષ્ઠ જાતિવમાં બાધક છે. અહીં સ્વપદથી તુલ્યાધિકરણ વૃત્તિ ધર્મનું ગ્રહણ કરવું. દા. ત. ઘટવ અને કલશત્વ આ બને તુલ્યાધિકરણ વૃત્તિ સિનિયત છે. સ્વપદથી એ બનેમાંથી કેઈનું પણ ગ્રહણ કરવું, જ્યારે સ્વપદથી ઘટત્વનું ગ્રહણ કરીએ ત્યારે ઘટવ ભિન્ન કલશવ જાતિનું સમનિયતત્વ મિતુલ્યાધિકરણ વૃત્તિત્વ–પરસ્પરનું વ્યાખ્યત્વ વ્યાપકત્વ ]સ્વપદ ગૃહીત ઘટવમાં હોવાથી તેમાં જાતિત્વ નથી મનાતું. અને જ્યારે સ્વપદથી લશત્વનું ગ્રહણ કરીએ ત્યારે તભિન્ન ઘટવ જાતિનું સમનિયતત્વ સ્વપદ ગૃહીત કલશવમાં હોવાથી તેમાં જાતિવ નથી મનાતું. તાત્પર્ય એ જ છે કે તુલ્યાધિકરણ વૃત્તિ બે ધર્મોમાંથી અન્યતર ધર્મને જ નતિ મનાય છે. બંનેને જાતિ સ્વરૂપ નથી માનતા. સક્કર એટલે 'स्वसमानाधिकरणस्वसमानाधिकरणाभावप्रतियोगिजातिमन्निष्ठाभावप्रतियोજિત્વ' અથ૬ સ્વસમાનાધિકરણ અને સ્વસમાનાધિકરણાભાવની
