________________
કારિકાવલી-મુક્તાવલી-વિવરણ : કારણ તરીકે લઘુભૂત કલ્પના કરી છે. આજ આશયથી પૂર્વપક્ષમાં અરૂચિ સૂચક “
મમવારે વા' અહીં “” પદનું ઉપાદાન કર્યું છે. યદ્યપિ સૂર્યકાંત મણ્યાદિ સ્વરૂપ ઉત્તેજક અને મણિમંત્રાદિ સ્વરૂપ પ્રતિબંધકની ઉપસ્થિતિમાં દાહરૂપ કાર્ય થાય છે તેથી મણિ મંત્રાદિમાં. દાહપ્રતિબંધકત્વ માનવું યોગ્ય નથી. પરંતુ દાહની પ્રત્યે ઉત્તેજકાભાવવિશિષ્ટ મણિમંત્રાદિ જ પ્રતિબંધક મનાય છે જેથી કેઈ દેષ નથી, કારણ કે જ્યાં ઉત્તેજક અને મણિ બને છે ત્યાં વિશેષણભાવ [ઉત્તેજકાભાવાભાવ] પ્રયુક્ત વિશિષ્ટાભાવ [ઉરોજકાભાવવિશિષ્ટ મણિનો અભાવ) હોવાથી પ્રતિબંધકાભાવરૂપ કારણ વિદ્યમાન જ છે. આવી જ રીતે જ્યાં ઉત્તેજક છે અને મણિ નથી તેમજ જ્યાં ઉત્તેજક નથી અને મણિ નથી ત્યાં અનુક્રમે ઉભયાભાવ [વિશેષણ–વિશેષ્યાભાવ પ્રયુક્ત તેમજ વિશેષ્યાભાવ [મયભાવ પ્રયુક્ત વિશિષ્ટાભાવ સ્વરૂપ પ્રતિબંધકાભાવ [ઉરોજકાભાવવિશિષ્ટ મધ્યભાવ વિદ્યમાન હોવાથી ઈશ્વનાદિસલ સામગ્રીના સમવધાનમાં દાહરૂપ કાર્ય થાય છે. દરમ.....ઈત્યાદિ–આશય એ છે કે, શક્તિની જેમ જ સાશ્યપણું પદાર્થાન્તર નથી કિન્તુ તક્રિભનવ વિશિષ્ટ તદ્દગત અનેક ધર્મવન્દ્ર સ્વરૂપ સદશ્ય છે દાત. ચંદ્રનું સારશ્ય મુખમાં મનાય છે તે મુખમાં ચંદ્રપ્રતિયોગિકભેદવિશિષ્ટચંદ્રગતવર્ણલત્વ આહાદકત્વાદિ અનેક ધર્મવન્દ્ર સ્વરૂપ છે. યદ્યપિ “રથા નિરાં તથાવત્વમ' ઇત્યાદિ પ્રતીતિથી ગવનું સાદય અવમાં પ્રતીત થાય છે તે ગોવ પ્રતિયોગિક ભેદ વિશિષ્ટ નિત્યવસ્વરૂપ એક જ ધર્માશ્રયત્વવરૂપ હોવાથી સારશ્યના લક્ષણમાં પૂજન પદનું ઉપાદાન યોગ્ય નથી, પરંતુ બહુલતયા અનેક ધર્મના સાક્ષની પ્રતીતિ થતી હોવાથી સાદગ્ય લક્ષણમાં ભૂયમ્ પદનું ઉપાદાન છે.
इति पदार्थोद्देशः
