________________
૧૦ કર્મવિપાક-વિવેચનસિહત
- હવે કર્મબંધના ચાર પ્રકાર, તથા મૂળ પ્રકૃતિ અને ઉત્તર પ્રકૃતિના ભેદોની સંખ્યા બતાવે છે – પરિ–સ-પાસા, તં વદ્દા મોરસ હિતા' मूलपगइट्ट उत्तर-पगई अडवन्नसय मेयं ॥ २ ॥ प्रकृति-स्थिति-रस-प्रदेशात् तत् चतुर्धा मोदकस्य दृष्टान्तात् । મૂછત્વષ્ટ કાર–ચટપક્વાશ-રાતમે મ્ II
અર્થ - પ્રકૃતિબંધ, સ્થિતિબંધ, રસબંધ અને પ્રદેશબંધની અપેક્ષાએ તે કર્મ ચાર પ્રકારે છે, તે મદના દૃષ્ટાંતથી સમજવું. મૂળ પ્રકૃતિબંધ આઠ પ્રકાર છે, અને ઉત્તર પ્રવૃતિબંધના એક અઠ્ઠાવન ભેદ છે. આ વિવેચનકમને બંધ ચાર પ્રકારે થાય છે-પ્રકૃતિબંધ, સ્થિતિબંધ, રસબંધ અને પ્રદેશબંધ.
પ્રકૃતિબંધ-કર્મના ભિન્ન ભિન્ન સ્વભાવને પ્રકૃતિબન્ધ કહે છે. જેમ, જ્ઞાનાવરણ કર્મને જ્ઞાનને આવરવાને સ્વભાવ, દર્શનાવરણ કર્મને દર્શનને આવરવાને સ્વભાવ, મેહનીય કર્મને પારમાર્થિક વિવેકને નાશ કરવાને સ્વભાવ વગેરે પ્રકૃતિબંધ જાણ. અથવા સ્થિતિ, રસ અને પ્રદેશના સમુદાયને પણ પ્રકૃતિબંધ કહે છે.
१ ठिइबंधु दलस्स ठिई, पएसबंधो पएसगहण ज। ताण रसा अणुभागो, तस्समुदाओ पगइब धो ॥
(પંચસંગ્રહ પ્ર. બં, ગા. ૪૦)
