________________
• નવ અધ્યયનનું વિસ્તૃત વિવેચ, પૂર્વગ્રહને ત્યાગ સાધકની સાધનાનું પ્રથમ પગથીયું છે તેથી હૃદયશુદ્ધિ થાય છે.
પરંતુ પૂર્વગ્રહાને છેડી દેવામાંય બળની જરૂર પડે છે કારણકે જડના સંસર્ગની જે જીવને જેટલી અસર હોય તેટલા પ્રમાણમાં સ્થિતિસ્થાપકતાના સંસ્કારો રૂઢ થઈ ગયા હોય છે.
પિોતે જે દેશમાં, જે કુળમાં કે જે ધમમાં જ હોય છે ત્યાંના પરંપરાગત સંસ્કારો મુજબ જીવન જીવવા તે ટેવાયેલો હોય છે પરંતુ માનવજાતનો મેટ વર્ગ માનવજીવનમાં મળેલી આટલી બધી અનુકૂળતાને લાભ આધ્યાત્મિક ઉત્કર્ષ માટે લઈ શકતો નથી. કેઈકને પાષાણગોલક ન્યાયે સત્સંગને પ્રતાપે આ સાધનામાર્ગ સુઝે છે.
પરંતુ સંયમ લેવા માત્રથી કાંઈ પતી જતું નથી, દીક્ષા લીધા પછી પણ ક્યારેક મોહજન્ય કામવિકારે નડતા હોય છે. પૂર્વસંસ્કારો જાગ્રત થઈને સાધકને વિચલિત કરી શકે છે. તે કારણે પળેપળે વૃત્તિઓ અને સંકલ્પ-વિકલ્પોથી સાવધ રહેવાનું હોય છે.
પરંતુ ઘણા ખરા સાધકે આ વાત તદ્દન ભૂલી જાય છે. સાધનામાર્ગમાં જોડાયા પહેલાં તેમનામાં જે ઉત્સાહ, જિજ્ઞાસા, નિરભિમાનતા અને જાગૃતિ હોય છે તે ચેડા જ સમયમાં સરી જતા દેખાય છે. જેમ જેમ તે સાધક શિથિલ થાય તેમ તેમ પૂર્વસંબંધો અને પૂર્વે ભગવેલા કામગોની વાસનાના કાતિલ ઝેરની તેના ઉપર અસર થવા માંડે છે.
- આ વખતે જાગ્રત થવાને બદલે એમાં તે શું?’ એવી બેદરકારી સેવે અને તેના ઉપર દંભનું બેખું ચડાવે તે અન્યની દષ્ટિએ ત્યાગી–તપસ્વી દેખાતે હોવા છતાં વૃત્તિથી તે પામર બનતા જાય અને ક્રમશઃ ભયાનક પતન વહોરી લે. એ માટે વીરસાધકે સુભટની જેમ નિયમોની દઢતાનું બખ્તર પહેરી રાખવું જોઈએ કારણ કે પ્રકૃતિ અને આત્મવિકાસના ચાલતા યુદ્ધમાં તેની પૂર્ણ જરૂર છે.
જે મુનિ સુખશેલીઓ થઈ જાય તો તે બધુંય હારી જાય. વૃત્તિને વશ કરવામાં દેહદમનાદિ શારીરિક તપનું મહત્ત્વ ઓછું નથી. પરંતુ, જે રીતે વિલાસ અને ભેગોથી ટેવાયેલું શરીર આળસ અને પ્રમાદને લીધે સાધકનું પતન કરે છે તે રીતે શક્તિથી અધિક અને ક્રમથી વિરુદ્ધ કરાયેલી. તપશ્ચર્યા પણ દેહરૂપી સાધકને અકાળે કચડી નાખે છે.
