________________
ભગવાન શ્રી ઋષભદેવ
તીર્થંકર પદપ્રાપ્તિના ઉપાયો
ભગવાન ઋષભદેવ માનવસમાજના આદિ વ્યવસ્થાપક અને પ્રથમ ધર્મનાયક તીર્થંકર થયા. જ્યારે ત્રીજા આરાના ૮૪ લાખ પૂર્વે, ૩ વર્ષ અને ૮।। માસ અવશેષ રહ્યા ત્યારે અંતિમ કુળકર મહારાજ નાભિની પત્ની મરુદેવીની કૂખે ભગવાન ઋષભદેવનો જન્મ થયો. તીર્થંકર જેવા મહા મહિમામય પદના અધિકારી હોવાની પાછળ ભગવાન ઋષભદેવની વિશિષ્ટ સાધનાઓ રહેલી છે. ‘જ્ઞાતાધર્મકથા’માં તીર્થંકર નામગોત્રના ઉપાર્જન માટે ૨૦ સ્થાનોની આરાધના આવશ્યક કારણભૂત માનવામાં આવી છે :
(૧) અરિહંત (૨) સિદ્ધ (૩) પ્રવચન (૪) ગુરુ (૫) સ્થવિર (૬) બહુશ્રુત (૭) તપસ્વી મુનિની ભક્તિ અને સેવા (૮) નિરંતર જ્ઞાનમાં ઉપયોગ (૯) નિર્દોષ સમ્યક્ત્વનું પાલન (૧૦) ગુણવાનોનો વિનય (૧૧) વિધિપૂર્વક ષડાવશ્યક કરવું (૧૨) શીલ અને વ્રતનું નિર્દોષ પાલન (૧૩) વૈરાગ્યભાવની વૃદ્ધિ (૧૪) શક્તિપૂર્વક તપ અને ત્યાગ (૧૫) ચતુર્વિધ સંઘને સમાધિ ઉત્પન્ન કરાવવી (૧૬) વ્રતીઓની સેવા (૧૭) અપૂર્વજ્ઞાનનો અભ્યાસ (૧૮) વીતરાગનાં વચનો ઉપર શ્રદ્ધા (૧૯) સુપાત્રદાન અને (૨૦) જિનશાસનની પ્રભાવના કરવી.
એવું જરૂરી નથી કે વીસે-વીસ બોલોની આરાધના કરવામાં આવે. કોઈ પણ એક-બે બોલોની ઉત્કૃષ્ટ સાધના તથા અધ્યવસાયોની ઉચ્ચતાથી પણ તીર્થંકર બનવાની યોગ્યતા અર્જિત કરી શકાય છે. ‘તત્ત્વાર્થસૂત્ર અને મહાપુરાણ'માં તીર્થંકર બનવા માટે સોળ કારણભૂત ભાવનાઓનું આરાધન આવશ્યક માનવામાં આવ્યું છે, એમાં સિદ્ધ, સ્થવિર અને તપસ્વીના બોલ નથી, એ બધાનો અંતર્ભાવ ષોડશ-કારણ ભાવનાઓમાં થઈ જાય છે. ભગવાન ઋષભદેવના જીવે કયાંથી કયા ભવમાં આ બોલોની આરાધના કરી, એને જાણવા માટે એમના પૂર્વભવોનો પરિચય આગળ આપવામાં આવી રહ્યો છે.
ભગવાન ઋષભદેવના પૂર્વભવ અને સાધના
ભ. ઋષભદેવનો જીવ કોઈ ભવમાં મહાવિદેહના ક્ષિતિપ્રતિષ્ઠ નગરમાં ધન્ના નામક વણિક હતો. ધન્નાની પાસે વિપુલ સંપદા હતી. દૂર દેશ-દેશાવરમાં એનો વ્યાપાર ચાલતો હતો. એક વખત એણે ઘોષણા કરાવી કે - જે કોઈએ ૩૭૭૭૭ જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ
૩૪
