________________
છેઆ પ્રમાણ છે. સંસારના
કાળની સં
ભાળને ૨
(કાળચક્ર અને કુળકર) જૈનશાસ્ત્રો અનુસાર સંસાર અનાદિ કાળથી સતત ગતિશીલ ચાલતો આવી રહ્યો છે. એનો ન તો ક્યારેય આદિ છે કે ન તો ક્યારેય અંત. પ્રત્યેક જડ-ચેતનનું પરિવર્તન નૈસર્ગિક, ધ્રુવ અને સહજ સ્વભાવ છે. સમસ્ત દૃશ્યમાન જગત મૂળ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ નિત્ય છે, પણ હંમેશાં પરિવર્તનશીલ હોવાના લીધે પર્યાયની દૃષ્ટિથી અનિત્ય છે. દિવસ પછી રાત્રિ, ફરી રાત્રિ પછી દિવસ, પ્રકાશ પછી અંધકાર, અંધકાર પછી પ્રકાશ, આગમન, ગમન-પુનરાગમન અને પ્રતિગમનનું ચક્ર અનાદિ કાળથી અવિરત ચાલતું આવી રહ્યું છે. અભ્યદય પછી અભ્યત્થાન અને અભ્યત્થાનની પરાકાષ્ઠા પછી પતન અને પૂર્ણ પતન પછી ફરી અભ્યદય વગેરે. આ પ્રમાણે સચરાચર જગતનો અનાદિ કાળથી અવિરત ક્રમ ચાલતો આવી રહ્યો છે. સંસારના આ અપકર્ષ-ઉત્કર્ષમય (સારા-ખરાબ) કાળચક્રને અવસર્પિણી અને ઉત્સર્પિણી કાળની સંજ્ઞા આપવામાં આવી છે. કૃષ્ણપક્ષનો ચંદ્રના ક્રમિક હાસની જેમ હૃાસોન્મુખ કાળને અવસર્પિણી કાળ અને શુક્લપક્ષના ચંદ્રના ક્રમિક ઉત્કર્ષની જેમ વિકાસોન્મુખ કાળને ઉત્સર્પિણી કાળના નામથી ઓળખવામાં આવે છે.
આપણે બધા આ સમયે હાસોન્મુખ અવસર્પિણી કાળ સમયમાંથી પસાર થઈ રહ્યા છીએ. અવસર્પિણીના પ્રથમ આરામાં પૃથ્વી પરમોત્કૃષ્ટ રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શ અને સર્વોત્કૃષ્ટ સમૃદ્ધિઓથી સંપન્ન હોય છે. આ સમયના જીવોને (પ્રાણીઓ) જીવનોપયોગી બધી સામગ્રી કલ્પવૃક્ષોથી વગર-પ્રયાસે મળી જાય છે. અતઃ એમનું જીવન સ્વયંમાં મગ્ન અને પરમ સુખમય હોય છે. સહજ-સુલભભોગ્ય સામગ્રીના ઉપભોગમાં મસ્ત માનવમન સામે ચંચળતા, ચિંતન-મનન અને વિચાર-સંઘર્ષનું કોઈ કારણ ઉપસ્થિત નથી થતું. આ સમયનો મનુષ્ય બધા પ્રકારની ચિંતાઓથી મુક્ત, ઐહિક આનંદથી ઓત-પ્રોત જીવન વ્યતીત કરે છે, આને ભોગયુગની સંજ્ઞા આપવામાં આવે છે.
પ્રકૃતિના પરિવર્તનશીલ સ્વભાવને કારણે એ સ્થિતિમાં ક્રમશઃ પરિવર્તન આવે છે અને પૃથ્વીનો એ પરમ ઉત્કર્ષકાળ શનૈઃ શનૈઃ (ધીમેધીમે) અપકર્ષની તરફ ગતિશીલ થાય છે. ફળસ્વરૂપ પૃથ્વીનાં રૂપ, રસ, જૈન ધર્મનો મલિક ઇતિહાસ 9િ999999999999999 ૨૯ ]
