________________
સાહિત્યથી જ નહિ, બૌદ્ધ સાહિત્યથી પણ ભગવાન પાર્શ્વનાથની ઐતિહાસિકતા સિદ્ધ (પ્રમાણિત) થાય છે. ડૉ. હર્મન જૈકોબીએ બૌદ્ધ સાહિત્યના ઉલ્લેખોના આધારે બુદ્ધ કરતાં પહેલા નિગ્રંથ સંપ્રદાયના અસ્તિત્વને પ્રમાણિત કરતા લખ્યું છે કે - ‘બૌદ્ધોએ એમના સાહિત્યમાં અહીં સુધી કે ત્રિપિટકોમાં પણ નિગ્રંથોનો સારો એવો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. એનાથી એવું તારણ નીકળે છે કે - બૌદ્ધ નિગ્રંથ સંપ્રદાયને એક મુખ્ય સંપ્રદાય માને છે.’ મઝિમ નિકાય’ના ‘મહાસિંહનાદસૂત્ર'માં બુદ્ધે એમની કઠોર તપસ્યાનું વર્ણન કરીને તપના ચાર પ્રકાર બતાવ્યા છે. આ ચારેય તપ નિગ્રંથ સંપ્રદાયમાં પણ થતા હતા. સ્વયં ભગવાન મહાવીરે એનું પાલન કર્યું હતું અને અન્ય નિગ્રંથો માટે એમનું પાલન આવશ્યક હતું. ‘દીઘનિકાય’માં અજાતશત્રુ વડે ભગવાન મહાવીર અને એમના શિષ્યોને ચાતુર્યામયુક્ત બતાવવામાં આવ્યા છે. જૈન સાહિત્યની દૃષ્ટિથી એ સંપૂર્ણ સિદ્ધ છે કે ભગવાન મહાવીરની પરંપરા પંચ મહાવ્રતની છે, છતાં પણ એને ચાતુર્યામ-યુક્ત કહેવું એ વાતની તરફ સંકેત કરે છે કે - બૌદ્ધ ભિક્ષુ પાર્શ્વનાથની પરંપરાથી વાકેફ રહ્યા છે અને એમણે મહાવીરની પરંપરાને પણ એ જ રૂપમાં જ જોઈ છે.’ બુદ્ધના પૂર્વની આ ચાતુર્યામ પરંપરા ભગવાન પાર્શ્વનાથની જ દેન છે. એનાથી બુદ્ધની પૂર્વ પાર્શ્વનાથની ઐતિહાસિકતા પ્રમાણિત થાય છે. બોધિસત્વ દ્વારા પ્રરૂપિત આર્ય આષ્ટાંગિક માર્ગમાં પણ ચાતુર્યામનો સમાવેશ કરાયેલો છે.
પાર્શ્વનાથનો ધર્મપરિવાર
પુરુષાદાનીય ભગવાન પાર્શ્વનાથના સંઘમાં નિમ્નલિખિત ધર્મપરિવાર હતો શુભદત્ત આદિ ૮ ગણધર અને ૮ જ ગણ. ૧૦૦૦ કેવળી, ૭૫૦ મન:પર્યવજ્ઞાની, ૧૪૦૦ અવધિજ્ઞાની, ૩૫૦ ચૌદપૂર્વધારી, ૬૦૦ વાદી, ૧૨૦૦ અનુત્તરોપપાતિક મુનિ, આર્યદિન્નાદિ ૧૬૦૦૦ સાધુ, પુષ્પચૂલા આદિ ૩૮૦૦૦ સાધ્વીઓ, સુનંદ આદિ ૧૬૪૦૦૦ શ્રાવક તથા નંદિની આદિ ૩૨૭૦૦૦ શ્રાવિકાઓ, ભગવાન પાર્શ્વનાથના શાસનકાળમાં ૧૦૦૦ સાધુઓ અને ૨૦૦૦ સાધ્વીઓએ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી. આ બધાં સિવાય કરોડો સ્ત્રી-પુરુષો સમ્યગ્દષ્ટિ બની પ્રભુના ભક્ત બન્યા.
જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ
૩૭૭૭૭ ૨૦૧
