________________
(પરિનિર્વાણ) સિત્તેર વર્ષમાં થોડાં ઓછાં વર્ષ સુધી કેવળીચર્યામાં વિચરીને જ્યારે ભગવાને એમનો આખરી સમય નજીક જાણ્યો, તો તેઓ વારાણસીથી આમલકપ્પા થઈ સમેત શિખર પર ગયા અને તેત્રીસ સાધુઓની સાથે એક મહિનાના અનશન બાદ શુક્લધ્યાનના ત્રીજા અને ચોથા ચરણનું આરોહણ કર્યું. પછી એમણે શ્રાવણ શુક્લ અષ્ટમીના વિશાખા નક્ષત્રમાં ચંદ્રનો યોગ થતા યોગમુદ્રામાં ઊભા રહી ધ્યાનમગ્ન આસનથી વેદનીય આદિ ચાર અઘાતકર્મોને ક્ષય કર્યો અને સિદ્ધ-બુદ્ધમુક્ત થયા.
(શ્રમણ પરંપરા અને પાર્શ્વનાથ) શ્રમણ પરંપરા ભારતવર્ષની સૌથી પ્રાચીન ધાર્મિક પરંપરા છે. મન અને ઇન્દ્રિયથી તપ કરનારાને શ્રમણ કહે છે. જૈન આગમો અને ગ્રંથોમાં શ્રમણ પાંચ પ્રકારના બતાવવામાં આવ્યા છે - નિર્ગથ, શાક્ય, તાપસ, ગેરુઆ અને આજીવક. જૈન શ્રમણોને નિગ્રંથ કહેવામાં આવે છે, શ્રમણ પરંપરાના પાયા ઋષભદેવના સમયમાં નંખાયા હતા. બૃહદારણ્યક ઉપનિષદ, વાલ્મીકિ રામાયણ અને શ્રીમદ્ ભાગવત' આદિ ગ્રંથોના શ્રમણ' શબ્દનો પ્રયોગ થયો છે. ત્રિપિટક સાહિત્યમાં પણ નિગ્રંથ' શબ્દનો ઠેક-ઠેકાણે પ્રયોગ થયો છે. આ આધારે એવું સ્પષ્ટ થાય છે કે - “બુદ્ધના પહેલાં લાંબા સમય પહેલાં અતીતમાં પણ નિગ્રંથ પરંપરા વિદ્યમાન હતી.'
“અંગુત્તરનિકાય'માં બપ્પ'નામના શાક્યને નિગ્રંથ શ્રાવક બતાવાયા છે, જે મહાત્મા બુદ્ધના કાકા હતા. એનાથી ખબર પડે છે કે – બુદ્ધના પહેલાં શાક્યદેશમાં નિગ્રંથ ધર્મનો પ્રચાર હતો.' બુદ્ધ તો મહાવીરના સમકાલીન હતા, અતઃ એવું સાબિત થાય છે કે - “નિગ્રંથ ધર્મનો પ્રચાર મહાવીરથી પહેલાં એમના પૂર્વવર્તી તીર્થકર ભગવાન પાર્શ્વનાથ દ્વારા કરવામાં આવી રહ્યો હતો. વાસ્તવમાં નિગ્રંથ ધર્મનું પ્રવર્તન પાર્શ્વનાથથી પહેલાં જ થઈ ચૂક્યું હતું. ભગવાન ઋષભદેવને આખો જૈનસમાજ આ ધર્મના પ્રથમ તીર્થકર અને પ્રવર્તક માને છે. આ તથ્યના અનેક ઐતિહાસિક આધાર અને પ્રમાણ છે.
ડૉ. રાધાકૃષ્ણનના પ્રમાણે - “જૈન ધર્મનું અસ્તિત્વ ભારતમાં અસંદિગ્ધ રૂપે વદ્ધમાન અને પાર્શ્વનાથથી ઘણું પહેલા પણ હતું.' ૨૦૨ 369696969696969696969696969696] જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ,
