________________
પોતાની સેનાઓ સાથે આવી રહ્યા છે. અમને પરવાનગી આપો કે અમે એમને રસ્તામાં જ યુદ્ધમાં રોકાયેલા રાખીએ.' સમુદ્રવિજયે એમની પ્રાર્થના સ્વીકારી, અને વસુદેવ, શામ્બ તથા પ્રદ્યુમ્નને એમની સાથે મોકલી દીધા. એ સમયે અરિષ્ટનેમિએ વસુદેવને દેવતાઓ દ્વારા બાંધવામાં આવેલી અસ્રોના પ્રભાવનું નિરાકરણ કરનારી ઔષિધ આપી.”
આ તરફ જરાસંધના અમાત્ય ‘હંસે’ એને સમજાવવાનો પ્રયત્ન કરતા કહ્યું : “મહારાજ, કોઈ પણ કાર્યની શરૂઆત કરતા પહેલાં પોતાના હિત અને અહિતના વિષયમાં સારી રીતે વિચારી લેવું જોઈએ. તમે સમુદ્રવિજય અને વસુદેવની શક્તિઓથી પણ સારી રીતે પરિચિત છો. રોહિણીના સ્વયંવર વખતે વસુદેવે એકલે હાથે જ બધા રાજાઓને પરાજિત કર્યા હતા. એના બંને પુત્રો કૃષ્ણ અને બળરામ બંને મહાપ્રતાપી છે. અરિષ્ટનેમિ, બળરામ અને કૃષ્ણની સામે બધા દેવ-દેવેન્દ્ર માથું નમાવે છે. એકલા અરિષ્ટનેમિ પોતાના બાહુબળના જોરે આખી પૃથ્વી જીતી શકે છે. આપણી સેનામાં તમારા સિવાય બીજું કોણ એટલું પરાક્રમી અને બળવાન છે ? મોટા ભાગના મહારથી છળકપટની મદદ વડે કામ ચલાવે છે. તમારા પુત્ર કાલકુમારનો સર્વનાશ સ્વયં કુળદેવીએ છળથી કર્યો. એ દિવસથી સ્વયં ભાગ્ય પણ તમારી સાથે નથી. યાદવો પણ તમારાથી દૂર દ્વારિકામાં જતા રહ્યા હતા, પણ તમે એમને યુદ્ધ કરવા માટે ઉકસાવ્યા છે. હવે પણ તમે યુદ્ધ અટકાવી દો, તો એ લોકો સહર્ષ દ્વારિકા જતા રહેશે.” પણ જરાસંધે હંસની નીતિપૂર્ણ વાતો ઉપર ધ્યાન આપ્યું નહિ, અને ઉપરથી એમને અપમાનિત કરી તિરસ્કૃત કર્યા.
બંને સેનાઓએ પોત-પોતાની વ્યૂહરચના ગોઠવી. ગોઠવણ સમાપ્ત થતા જરાસંધે કૌશલનરેશ હિરણ્યનાભને પોતાના સેનાપતિ નીમ્યા. સમુદ્રવિજયે કૃષ્ણના મોટા ભાઈ અનાવૃષ્ટિને યાદવોના સેનાપતિ નીમ્યા. શંખધ્વનિ, રણવાદ્યો અને જયઘોષોથી ગગનમંડળ ગૂંજી ઊઠ્યું. બંને તરફના યોદ્ધાઓ ભૂખ્યા સિંહની પેઠે એક-બીજા પર તૂટી પડ્યા. અરિષ્ટનેમિ પણ યુદ્ધ માટે ઉઘત થયા, તો દેવરાજ ઇન્દ્રએ દિવ્ય અસ્ત્ર-શસ્ત્રથી સજ્જ જૈવરથ પોતાના સારથી માલિની સાથે મોકલ્યો. માતલિની પ્રાર્થના સાંભળી અરિષ્ટનેમિ રથ પર આરૂઢ થયા. ઘણી વાર સુધી ભીષણ સંગ્રામ ચાલુ રહ્યો. કોઈ કોઈના વ્યૂહને તોડી ન શક્યા. અંતે જરાસંધની સેના યાદવોના છેલ્લે જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ
૧૯૨