________________
ગરુડ-બૂહની રક્ષા માટેની પ્રથમ હરોળને તોડવામાં સફળ થઈ, તો કૃષ્ણએ ગરુડધ્વજ ફરકાવી સેનાને સ્થિર કરી અને મહાનેમિ, અર્જુન તથા અનાવૃષ્ટિએ ભીષણ આક્રમણ કરી જરાસંધની સેનાને રફેદફે કરી નાંખી. એના ચક્રવ્યુહને ત્રણે તરફથી તોડી નાખ્યો. યાદવસેના શત્રુસેનામાં પ્રવેશીને એમનું દમન કરવા લાગી. ભયંકર યુદ્ધ ખેલાતું રહ્યું. બંને તરફથી કેટલાયે મહારથીઓએ અગત્યનો ભાગ ભજવ્યો, બંને સેનાપતિઓએ ઘણા લાંબા સમય સુધી ભયંકર યુદ્ધ કર્યું. છેલ્લે અનાવૃષ્ટિએ હિરણ્યનાભના માથાને ધડથી અલગ કરી દેતા જરાસંધની સેનામાં હાહાકાર મચી ગયો. સેનામાં ભાગદોડ થવા લાગી. સંજોગવશાત્ સૂર્ય પણ અસ્ત થવાની તૈયારીમાં હતો, અતઃ બંને સેનાઓ પોત-પોતાની શિબિરોમાં પરત ફરી.
બીજા દિવસે જરાસંધે શિશુપાલને સેનાપતિ બનાવ્યો. બંને સેનાઓ પોત-પોતાના ચક્રભૂહ પ્રમાણે રણક્ષેત્રમાં આમને-સામને આવી ઊભી રહી. કૃષ્ણ-બળરામ તરફ ધનુષનો ટંકારવ કરતો જરાસંધ આવ્યો. એનો પુત્ર યુવરાજ યવન પણ ત્વરાથી વસુદેવના પુત્રો પર આક્રમણ કરવા લાગ્યો. સારણકુમારે તલવાર વડે યવનનું માથું વાઢી નાંખ્યું. જેથી ક્રોધે ભરાયેલા જરાસંધે બળરામના પુત્રોનાં માથાં વાઢી દીધાં. શિશુપાલ અસ્ત્રોની સાથેસાથે કૃષ્ણ પર ગાળો અપશબ્દોની પણ વર્ષા કરવા લાગ્યો. કૃષ્ણએ શિશુપાલના ધનુષ, કવચ અને રથનાં ચીંથરાં ઉડાડી દીધાં. શિશુપાલ તલવારનો વાર કરવા માટે કૃષ્ણની તરફ લાક્યો જ હતો કે એમણે એની તલવાર, મુગટ અને માથાને કાપી પૃથ્વી પર ઢાળી દીધાં પોતાના સેનાપતિનો આ રીતે કારમો વધ થતો જોઈ જરાસંધ વિકરાળ કાળની જેમ કૃષ્ણની તરફ ત્રાટક્યો. એકસાથે કેટલાયે યાદવો જરાસંધ પર તૂટી પડ્યા. પણ એણે એકલા હાથે જ કેટલાયે યોદ્ધાઓને સંહાર્યા. જરાસંધના ૨૮ પુત્રોએ બળરામ પર આક્રમણ કર્યું. બળરામે થોડા સમય સુધી એમની સાથે યુદ્ધ કર્યા પછી પોતાના હળ-મૂસળ વડે એ બધાને યમલોક પહોંચાડી દીધા. પોતાના પુત્રોનો આ રીતે કરુણ સંહાર જોઈ જરાસંધે એમના પર ગદાનો વાર કર્યો. બળરામ બેશુદ્ધ થયા. તેઓ બીજી વાર બળરામ પર વાર કરવા જઈ રહ્યા હતા ત્યાં વચ્ચે વિદ્યુતવેગે અર્જુન જઈ ચડ્યો, ને બંને વચ્ચે ગદાયુદ્ધ થવા લાગ્યું, ત્યારે આ તરફ કૃષ્ણએ જરાસંધના બાકીના ૧૯ પુત્રોનો પણ વધ કર્યો. જરાસંધ ક્રોધથી બેબાકળો થઈ ઊઠ્યો. તે બોલ્યો : “કૃષ્ણ! બળરામ તો મર્યો જ સમજ, હવે તું પણ મરવા માટે તૈયાર થઈ જા.” ન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ 969696969696969696969696969696997 ૧૯૩