________________
મુનિની પાસે બાંધવા અને સગરપુત્રોનું ત્યાં પહોંચી કોલાહલ કરવાથી કપિલ ઋષિ દ્વારા એમને ભસ્મસાત્ કરવાની ઘટનાથી પ્રભાવિત થઈ જૈનાચાર્યોએ આવી કથા પ્રસ્તુત કરી હોય. કંઈ પણ હોય, પણ મહારાજ સગરનો ઇતિવૃત (અંતિમ સમય) ઘણો જ વૈરાગ્યવર્ધક અને શિક્ષાપ્રદ છે.
પોતાના બધા પુત્રોના એકસાથે મરણના સમાચાર સાંભળી મહારાજ સગરને હૃદયવિદારક કષ્ટ થયું. તેઓ કલ્પના પણ નહિ કરી શક્યા કે છ ખંડોના એકછત્ર અધિપતિ, ચૌદ દિવ્યરત્નો, નવ નિધિઓના સ્વામી એક ચક્રવર્તી સમ્રાટની અવસ્થા પણ આવી દીન, અસહાય અને નિરાશાપૂર્ણ હોઈ શકે છે. તેઓ આક્રોશપૂર્ણ ઉપાલંભ કરતા-કરતા વિલાપ કરવા લાગ્યા કે - ‘ભૌતિક ઋદ્ધિ અને શક્તિની નિઃસારતાનું આનાથી વધારે મોટું કયું ઉદાહરણ હોઈ શકે છે ?' આનાથી મોટી કઈ વિડંબના હોઈ શકે છે કે ષટ્ખંડાધિપતિ ચક્રવર્તી સમ્રાટ પોતાના પરિવાર સુધ્ધાંની રક્ષા ન કરી શક્યો ? આ સમસ્ત સંસાર એક ભયાનક માયાજાળ, ઇન્દ્રજાળ છે, અવાસ્તવિક અને અસત્ય છે. એના વ્યામોહમાં ફસાવું વ્યર્થ છે. મેં વ્યર્થ જ મારા દુર્લભ માનવજીવનને આ નિઃસાર ઐશ્વર્યની પાછળ નષ્ટ કર્યું. અસ્તુ (હશે), અત્યાર સુધી જે થયું તે થયું, હવે અવશિષ્ટ (બચેલું) જીવન આત્મકલ્યાણમાં લગાવીશ અને મારા માનવજીવનને કૃતાર્થ કરીશ.'
આ પ્રકારે સંસારથી વિરક્ત થઈ સગર ચક્રવર્તીએ પોતાના પૌત્ર ભગીરથને સિંહાસન પર બેસાડીને સ્વયં તીર્થંકર ભગવાન અજિતનાથનાં ચરણોમાં શ્રમણધર્મ ગ્રહણ કરી વિશુદ્ધ સંયમનું પાલન કરીને કેટલીયે ઉગ્ર તપશ્ચર્યાઓ કરી. તપ અને સંયમની અગ્નિમાં ચાર ઘાતીકર્મોનો સમૂળ નાશ કરી કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું અને અંતે અઘાતીકર્મોનો ક્ષય કરી શાશ્વત સુખધામ નિર્વાણને પ્રાપ્ત થયા.
૯૮
卐
જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ
