________________
જૈન દષ્ટિએ કમ સ્વાધીનતા ક્યાં છે અને પરાધીનતા કેટલી છે, એને ફળ આપનાર કે શિક્ષા આપનાર કેઈ બહારના ત છે કે નહિ એ સર્વની વિચારણા બહુ રસમય, ગળે ઊતરી જાય તેવી અને બેધક છે. તે પર યથાસ્થાને વિવેચન થશે. કર્મબંધનના હેતુમાં મિથ્યાત્વ વગેરે ચાર અથવા પ્રમાદ સાથે પાંચ બતાવ્યા. તે ઉપરાંત પ્રત્યેક કર્મના બંધના વિગતવાર હેતુ પર ધ્યાન ખેંચવામાં આવશે. પ્રથમ શરૂઆતમાં કર્મના પ્રકાર અને પિટાભાગ વિચારી જઈએ અર્થાત્ કર્મપ્રકૃતિને જરા વિગત સાથે ઓળખવા પ્રયત્ન કરીએ. ચેતન (જીવ) પોતે અમૂર્ત છે, કર્મવર્ગણા મૂર્તિ છે. કર્મસબંધથી જીવ મૂર્ત જેવો થઈ જાય છે પણ મૂળસ્વરૂપે એ અમૂર્ત છે. દી હોય તે વાટ દ્વારા તેલને ખેંચીને જેમ પિતાની ઉષ્ણતાથી તે તેલને જવાળા તરીકે પરિણાવે છે તેમ છવ કષાય કે કેગના વિકારથી કર્મયુદ્દગળને ગ્રહણ કરી તેને કર્મભાવ તરીકે પરિણુમાવે છે. આત્મપ્રદેશ સાથે એકમેક થતે જ કર્મવર્ગણાને સંબંધ તે બંધ કહેવાય છે. એવી રીતે કર્મબંધ થતાં કર્મને આત્માને સબંધ થાય. હવે કર્મની પ્રકૃતિના વૈવિધ્યને આપણે જોઈ જઈએ.
