________________
પ્રકરણ પાંચમું
કર્મની આઠ મૂળ પ્રકૃતિ પ્રાસ્તાવિક
મનના વિચારથી, વચનના ઉરચારથી અને કાયાની પ્રવૃત્તિથી જે કાંઈ વિચારવામાં બેલવામાં કે કરવામાં આવે તે પ્રત્યેક ક્રિયા પિતાની સાથે સૂમ વર્ગણને ખેંચી લાવે છે, તે આત્મા સાથે જોડાય છે અને પિતાનાં ફળ આપે છે. આ કર્મવર્ગણાઓ સ્થૂળ છે, પૌગલિક છે, આકાશમાં પથરાયેલી છે અને ચેતન તેને આકષીને પિતાની સાથે એકમેક કરી નાંખે છે. એને ચેતન સાથે સંબંધ થાય ત્યારે તેની પ્રકૃતિ કેવી છે તેને નિર્ણય થાય છે. એટલે એને બરાબર ઓળખવા માટે એની વિવિધ પ્રકારની અસર રેને વિચારીએ. એની ગાઢતા (રસ), એને સમય (કાળ) અને એની પિતાની સંખ્યા(પ્રદેશ)ને વિચાર અન્યત્ર થશે. પ્રથમ તેને સ્વભાવ સમજીએ, કારણ કે કર્મના સ્વભાવને જાણ્યા વગર તેની વિવિધ સ્થાનકે થતી અસર અને તેની ગાડતા, પોચાશ કે ઢીલાશ
ખ્યાલમાં આવવી મુશ્કેલ છે. પ્રગશાળામાં આપણે ઓકિસજન, હાઈડ્રોજન જોઈએ એટલે એને સ્વભાવ શું છે તે જાણવાની પ્રથમ જિજ્ઞાસા જરૂર થાય. એટલે કર્મની પ્રકૃતિ(સ્વભાવ)ને પ્રથમ પરિચય કરીએ. કર્મની આઠ મૂળ પ્રકૃતિ છે. કર્મની મૂળપ્રકૃતિ આઠ ભાગે પડે છે. એ આઠને વિશેષ પરિચય કરવા, એના ઉત્તરભેદ ૧૪૮ અથવા ૧૫૮ કરીને એને વધારે સારી રીતે ઓળખવા પછી પ્રયાસ કરીશું. આઠ મૂળ પ્રકૃતિ નીચે પ્રમાણે છે.
