________________
બંધહેતુ પ્રમાણુ ચપટી હેય, કોઈ આખે બેબે ભરાય તેટલું હોય, કોઈ મુઠ્ઠીભર હેય-એ નિર્ણય પ્રદેશબંધમાં થાય છે. ટીપડી, પાલી, પવાલું એ માપ પ્રદેશબંધને વિષય છે. લાડવામાં કણિકનું પ્રમાણ તેના તેલમાપનું નિર્માણ કરે છે, તેમ ચેતનમાં કર્મના દળની સંખ્યા એ પ્રદેશબંધ નિર્માણ કરે છે. કષાયે રસબંધ અને સ્થિતિબંધ ઉપર સીધી અસર કરે છે, જ્યારે પ્રકૃતિબંધ અને પ્રદેશબંધને નિર્ણય ગ પર આધાર રાખે છે. આત્મિક વિકાસની નજરે જોઈએ. તે મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને વેગ ઓછા વધતા પ્રમાણમાં પ્રકૃતિબંધ, સ્થિતિબંધ, રસબંધ અને પ્રદેશબંધમાં ફાળો આપે છે. આત્મવિકાસ વધતું જાય તેમ પ્રથમ મિથ્યાત્વ જાય, પછી ત્યાગભાવ આવતાં અવિરતિભાવ ઘટતું જાય, છેવટે તદ્દન જાય. ત્યારપછી કષાયે ધીમે ધીમે ઓછા થતા જાય અને છેવટે મન વચન કાયાના યેગે જાય. આ ચાર પ્રકારના બંધના હેતુઓને સમજવામાં આવે અને બંધના પ્રકારોને સમજી લેવામાં આવે ત્યારે કર્મની સામાન્ય
સમજણની શરૂઆત થાય છે. " એટલે, કર્મને બરાબર ઓળખવા માટે પ્રથમ કર્મની પ્રકૃતિ કેવી હોય છે, કર્મબંધ થાય ત્યારે એનામાં વિવિધતા કેવા કેવા પ્રકારની હોય છે તે પ્રથમ જોઈ લઈએ. ત્યારપછી સ્થિતિબંધની, પછી રસબંધની હકીક્ત જોઈશું. આપણે પ્રત્યેક કાર્ય કરીએ, કોઈ પણ હલનચલન ક્રિયા કરીએ, કાંઈપણ બોલીએ કે વિચારીએ તે વખતે આ બહારની કર્મવર્ગણ આત્મા સાથે મળે છે અને મળતી વખતે તેની તીવ્રતા–મંદતા પ્રમાણે ફળ આપવાનું નિર્મિત થાય છે, અને ફળ આપતી વખતે તે પિતાનું કાર્ય બજાવી દૂર થાય છે. આ સર્વ હકીક્ત ચેતનના સ્વભાવથી જ બને છે. એને ચોપડે એ પોતે જ રાખે છે. એને ભેગવટો એ પિતે જ કરે છે. અને એના પર સામ્રાજ્ય પણ પિતે જ મેળવી શકે છે. અને એનાથી સર્વથા મુક્તિ પણ એ જ મેળવી શકે છે. આ આખે વિકાસક્રમ કેવી રીતે થાય છે, એમાં ક્યાં ક્યાં તો કામ કરે છે, એમાં ચેતનની.
