________________
જૈન દૃષ્ટિએ કમ
અથવા પાંચ
૩૪
પણ તે વિશેષ બંધહેતુઓના સમાવેશ આ ચાર હેતુઓમાં થાય છે. ૧. મિથ્યાત્વ
મિથ્યાત્વના પાંચ પ્રકાર છે : અભિગ્રહીત, અનભિગૃહીત, આભિનિવેશિક, અનાલાગિક અને સાંશયિક. આ પાંચે મિથ્યાત્વા અરાબર સમજવા યાગ્ય છે. સાચા દનથી ઊલટું તે મિથ્યાત્વ, એટલે યથા શ્રદ્ધાનના અભાવ અને અયથા વસ્તુનું શ્રદ્ધાન, પારફાના ઉપદેશથી કે પેાતાના ખાટા વિચારને પરિણામે ખંધાઈ જાય તે અભિગૃહીત અને વગર વિચારે ઊલટા મત બંધાઈ જાય તે અનભિગૃહીત. મતપંથના કદાગ્રહેા, ઉપદેશના ઊલટા પ્રવાહો અને સમજણુના દુરુપયેાગ અભિગૃહીતની કક્ષામાં જાય.
મરડી મચડી અ કરવા, ફાવે તેટલી દલીલેાને સ્વીકારવી, આગ્રહથી પાતાના મતને વળગી રહેવું, સાચું દન થાય તે પણ કીર્તિને ભયે સત્યના સ્વીકાર ન કરવા એ આભિનિવેશિક, સર્વે દર્શીન સાચાં છે એવી વાત કહી સત્યને ગેાપવવું એમાં પણ અભિનવેશના ભાવ આવે છે. કુશંકા શ`કા કર્યા કરવી, આ સાચું હશે કે પેલું એના મનમાં ઘાટ કર્યા કરવા એ સાંયિક. એમાં તત્ત્વ જાણવા માટે પ્રશ્ના પૂછવાનેા વાંધા નથી, પણ . મનમાં સંશય રાખ્યા કરવા અને સત્યના સાચા સ્વીકાર ન કરવા અથવા મનમાં દુર્વ્યવસ્થા રાખવી એ સાંશયિક મિથ્યાત્વ સમજવું. વિચારને અભાવે કોઈ દર્શનને ભલું ભૂંડુંન જાણવું અને અનંત અજ્ઞાનમાં સબડચા કરવું, મૂઢ દશાને વંશ થવું અને મૂર્છા પામેલા પ્રાણી સાકરના રસને કે કડવા રસને ન પિછાની શકે એમ વર્તવું એ અનાèાગિક મિથ્યાત્વ. એકેદ્રિયાદિ જીવાને આ અનાભોગિક મિથ્યાત્વ હાય. આ રીતે સમજણુના દુરુપયોગ, વિચારણાને અલ્પભાવ, સમજણુના અભાવ અને શંકા-કુશંકાનું જોર અથવા પોતે સાચા જ છે એવા દુરાગ્રહ એ સર્વનો સમાવેશ મિથ્યાત્વમાં થાય છે. અનાદિ અજ્ઞાનથી અલ્પ વિકાસવાળા કે લગભગ વિકાસ વગરના જીવાને પણ
