________________
આત્મા અને કર્મવગણા
૩૧ પામે ત્યારે આત્મા મુક્ત બને છે, એના મૂળ ગુણને ધારણ કરે નારે થાય છે, એમ બને એટલે આ કર્મજથી થતાં એનાં પરિભ્રમણ અટકી જાય છે, અને એ અખંડ શાંતિમાં નિજગુણમાં રમણ કરે છે.
સ્વરૂપે શુદ્ધ આત્માને કર્મ સાથે સંબંધ યુક્તિથી સમજાય તેમ છે. ખાણમાં પડેલ સેનાના પ્રત્યેક પરમાણુમાં સુવર્ણ જરૂર છે. એનું શુદ્ધ કાચનત્વ ત્યાં પ્રચ્છન્ન છે, પણ એ ચોક્કસ છે. પ્રયાસ કરીને એની આસપાસથી માટીને દૂર કરવામાં આવે ત્યારે એનું કાંચનત્વ વ્યક્ત થાય છે. પણ એ વ્યક્ત ન હોય ત્યારે ખાણમાં સુવર્ણનું સુવર્ણત્વ તે છે જ. એ જ પ્રમાણે અનંત ગુણવાળા ચેતન આત્માનું ચેતનવં તે એ સંસારમાં પરિભ્રમણ કરતા હેય ત્યારે પણ એ છૂપાયેલું, દબાયેલું, ગૂંચવાઈ ગયેલું હોય છે, છતાં વસ્તુતઃ એ છે. પૃથક્કરણની નજરે જોતાં આત્મા અને કર્મો જુદાં છે અને પ્રયાસથી જુદા પાડી શકાય છે, છતાં ક્ષીરનીર જે તેને સંબંધ અત્યારે એ થઈ ગયે છે કે જાણે આત્મા કર્મમય કે કર્મબદ્ધ જ હોય એમ લાગે. આટલી ચેખવટથી આત્મા અને કર્મના વર્તમાન સંબંધને અને પ્રયાસ દ્વારા તેની સર્વથા મુક્તિ અને સંબંધના અંતની શક્યતાને ધ્યાનમાં લઈએ એટલે આપણને કર્મ અને જીવને બંધાઈ ગયેલે સંબંધ દેખીતી રીતે આકરો હોવા છતાં હંમેશ માટે નથી એ વાત સમજાશે. એક કર્મવર્ગણ પિતાનું ફળ આપી દૂર થઈ જાય એ દરમ્યાન બીજી લાગી જાય છે એટલે ચક્કરમાં પડેલે આત્મા અટવાતે જાય છે, આ વાત
ધ્યાનમાં રાખવા ગ્ય છે. છતાં એ પ્રયાસ કરે તે સર્વ કર્મવણાને દૂર કરી, નવીને ગ્રહણ કરવાનું બંધ કરી એ મુક્ત થઈ શકે એટલી તેનામાં શક્તિ છે. અને આપણે પ્રયાસ તેને અંગે છે એટલે તેને બરાબર સમજી લેવાની જરૂર છે. તીવ્ર અગ્નિના સંબંધે જેમ સોનાની શુદ્ધિ થાય છે, તેને સે ટચનું બનાવી શકાય છે, તેમ તપ, શુકલધ્યાન આદિ અગ્નિથી કર્મમલ દૂર કરી આત્માનું
