________________
પાંચ કારણે
૨૩ કાંઈ ખુલાસે ન હોય ત્યારે એમ બનનાર, થનાર, હણહાર હતું એમ કહેવું એ તે મૂળ સવાલને ઉડાવવાની રીત છે. અને ઉદ્યમ કરવાની બુદ્ધિ પણ કામ હોય ત્યારે જ થાય છે, નહિ તે આળસ થાય, ઊંઘ આવે, બેદરકારી બતાવાય કે વાત વટકી જાય. ઉદ્યમ કરે પણ કર્મમાં ન હોય તે મળે નહિ, મળેલ હોય તે ખલાસ થઈ જાય અને હાથમાં આવેલ હોય તે ઝડપાઈ જાય કે ખસી જાય. અને કર્મનો સિદ્ધાંતને સમજશે તે જણાશે કે કર્મ કેઈને મૂકે તેમ નથી. એની બહાર કઈ ખુલાસા કારણને અંગે શોધવા જવાની જરૂર રહે તેમ નથી. અને એમાંથી સર્વ બનાવ, વિચાર, વર્તન, ઉચાર, આચાર અને વ્યવહારના ખુલાસા થઈ જાય છે. આટલું બલી કર્મવાદી અટક્યો. ૫. ઉદ્યમ
ત્યાં ઉઘમવાદી ખડો થઈ ગયે. સર્વ પદાર્થ સાધવા એક માત્ર ઉદ્યમ–પુરુષાર્થ જ સમર્થ છે. ઉદ્યમ કરતાં માણસ જે ધારે તે મેળવી શકે છે. રામ જેવાએ ઉદ્યમ કર્યો તે મોટો રત્નાકર તરીને લંકા પણ લીધી અને રાવણ જેવા મહાયોદ્ધાને હરાવી સીતાને ઘેર લઈ આવ્યા. પ્રાણી ઉદ્યમ કરીને ગમે તે મુશ્કેલી પાર કરી શકે છે.
અને વિચાર કરે તે સમજાશે કે ઉદ્યમ કર્યા વગર વાડના વેલા ચઢે નહિ, ઉદ્યમ કર્યા વગર યંત્ર ચાલે નહિ, ઉદ્યમ કર્યા વગર કોઈ વસ્તુ તૈયાર થાય નહિ. તપેલીમાં પાણી ગરમ કરી તેમાં અન્ન ઓર્યા વગર દાળ પાકે નહિ કે ભાત તૈયાર થાય નહિ. કાંઈ સૂતેલ સિંહના મુખમાં મૃગલાં આવીને પડતાં નથી. હાથ જોડી બેસી રહેનારનાં આંગણમાં લક્ષમીના ઢગલા થતા નથી. અને કર્મવાદી હમણું આટલું બધું બેલી ગયો પણ એણે જાણવું જોઈએ કે કર્મને કરનાર કેશુ? કર્મ પણ ઉદ્યમ વગર બને નહિ, કર્મ મેળવવું પડે, એને કરવું પડે, ત્યારે એને બંધ થાય અને
