________________
જૈન દષ્ટિએ કમ" કે મૃગાંકલેખાને અનેક દુઃખે સહન કરવો પડે, એ સર્વ કર્મને પ્રભાવ છે. કર્મ કઈને છેડે તેમ નથી. અને કર્મને પ્રભાવ સમસ્ત વિશ્વમાં વ્યાપક અને સાર્વત્રિક છે.
- કર્મથી પ્રાણી કીડી થાય, કર્મથી મેટો કુંજર થાય, કર્મથી ગુણવંત થાય અને કર્મથી આખી જિંદગી શેકથી, રેગથી, દુઃખથી પીડાવાળે થાય. કર્મથી રાજા–મહંત થાય અને કર્મથી ભિખારી થાય, કર્મથી આ જનમ રડતાં આખડતાં જાય અને કર્મથી પાણી માગે ત્યાં દૂધ મળે તે અવતાર પણ થાય. આ દુનિયામાં જે કાંઈ વિચિત્રતા, અભિનવતા કે વિવિધતા છે તેનું એક માત્ર કારણ કર્મની નવનવતા અને તેના પરિપાકની વિષમતા જ છે. ભગવાન શ્રી વીરના કાનમાં ખીલા ઠોકાય તે શું બતાવે છે? અને શાલિભદ્ર જેવાને વગર મહેનતે આકાશમાંથી પિટીઓ ઊતરે તે શું તત્ત્વ સમજાવે છે?
કરંડિયે પડેલે હો, ઉંદરે અડધો કલાક મહેનત કરી તેમાં પિતે પિસી શકે તેવું કાણું પાડ્યું. અંદર ભુજંગ (સર્પ) ભૂખ્ય ડાંસ હતે. કાણા વાટે ઉંદર કરંડિયામાં દાખલ થયે અને સીધે સપના મુખમાં જઈ પડ્યો. સર્ષને વગર મહેનતે ભેજન મળ્યું. ખાઈ પરવારી ઉંદરે પાડેલા કાણુ દ્વારા એ સપ બહાર નીકળી ગયે. મદારીથી એને છૂટકારો મળે. ખેદે ઉંદર અને ભગવે ભરીંગ (સર્પ)' એ કહેવત કર્મને મહિમા જ બતાવે છે. ઉદ્યમ કરનાર ઉંદરને મત મળ્યું, અને કેદ પડેલા સપને ભજન અને છૂટકારો મળે. આ કર્મને પ્રભાવ છે. આવું તેનું સામ્રાજ્ય છે. અને તમે જોશો તે એક મોટરમાં બેસે, બીજે તેને ચલાવનાર થાય, તે તફાવત શા કારણે થયો? કર્મથી જ આ તફાવત પડે છે. અને સર્વ ક્રિયા, તફાવત, વૈરવિરોધ, અંતરાય, અજ્ઞાન, રાગદ્વેષ સર્વનું કારણ કર્મ જ છે. બીજા કારણવાદીઓ નકામી માથાકૂટ કરે છે. કાળ અને સ્વભાવ એ તે નિમિત્ત માત્ર છે અને ભવિતવ્યતા તે અકસ્માત માત્ર જ છે. એમને કારણે ન કહેવાય.
