________________
જૈન દષ્ટિએ કર્મ બંધ પછી એનું ફળ મળે. એટલે કર્મ તે દીકરો થયે અને ઉદ્યમ એને બાપ થયે. એટલે કર્મનું મૂળ કારણ તે ઉદ્યોગ જ છે. એને દાખલ જે હોય તે આ રહ્યો–પ્રાણુ પુરુષાર્થ કરી, કર્મનાં જાળાં તેડી, મુક્ત થાય છે. કર્મ તે કેણ છે? પુરુષાર્થ પાસે એની શી મગદૂર છે? કાળકસૂરિયા જે દરરેજ પાંચસો પાડાને વધ કરનાર જ્યારે પિતાના ઉદ્યમને સાચે માર્ગો ઉપગ કરેતે થેયે ત્યારે છ માસમાં અરિહંત (કેવળી) થઈ ગયે. અને લેહીની નદી વહેવરાવનાર ભરત અને બાહુબળી જેવા ઉદ્યમથી કર્મને લાત મારી તે જ ભવમાં મોક્ષગામી થયા.
અને ઉદ્યમથી તે ટીપે ટીપે સરોવર ભરાય, કાંકરે કાંકરે મોટી પાળ બંધાય કે મોટા અભેદ્ય ગઢ બનાવી શકાય. ઉદ્યમથી આયુબ નીપજાવી આખા વિશ્વને થથરાવી શકાય, ઉદ્યમથી મેટા સમુદ્ર પર વિજય મેળવી શકાય, ઉદ્યમથી આકાશમાં ઉડ્ડયન કરી શકાય અને ઉદ્યમથી વ્યવહારમાં આગળ આવી શકાય.
કર્મની વાત નકામી છે, કાળ અને સ્વભાવ તે પ્રાસંગિક છે અને ભવિતવ્યતા તે આકસ્મિક છે. ઉદ્યમ કર્યા વગર મુખમાં કેળિયા આવી પડતા નથી, અને આવે તે પણ ચાવવાને ઉદ્યમ તે કરવું જ પડે છે. ઉદ્યમમાં બીજી સગવડ એ છે કે કોઈ એક વાર પ્રયાસ કરવાથી કામ ન થાય તે બીજી વાર ઉદ્યમ કરી શકાય છે અને દઢ પ્રયત્ન, ચીવટ અને આગ્રહથી ગમે તેવા મુશ્કેલ કામને રસ્તે નીકળી આવે છે. દઢ સંકલ્પ અને પ્રબળ પુરુષાર્થ પાસે કુદરત પણ માર્ગ આપે છે અને પુરુષાર્થથી પ્રાણી કર્મના ઉપર સામ્રાજ્ય મેળવી તેનાથી સર્વથા મુક્ત થઈ અનંત સુખમાં વિલાસ કરે છે. પુરુષાર્થને મહિમા જે હોય તે દુનિયામાં ચાલે, આંખ ઉઘાડી રાખે. જેટલું જશે તેની પાછળ પુરુષાર્થ દેખાશે. ઉદ્યમથી નાનાં મોટાં કામે, રચનાઓ અને મહાલ થાય છે અને ઉદ્યમથી અભ્યાસ થાય છે, અભ્યાસથી આવડત વધે છે, આવડતથી ટેવ પડે છે, ટેવથી કામમાં સુકરતા આવે છે અને સુકરતાથી કામ સહેલું,
