________________
જૈન દ્રષ્ટિએ કર્મી કરે છે અને મેાત આવે ત્યારે હાથ ઘસતા ચાલી જાય છે, કોઈ અભિમાનનાં અને ઉચ્ચ કુળનાં ખણગાં ફૂંકયા કરે છે—આવી પ્રત્યેકની વિવિધતાથી ભરપૂર જિ'દગી હોય છે, છેક સુધી કાંઈ કાંઈ કર્યુ હાય છે, તેનાં ફળ મળે કે નહિ ? કે પછી ‘આપ સૂએ સારી ડૂબ ગઈ દુનિયા’—માત આવે એટલે ખેલ ખલાસ થઈ જાય, કર્યાંકારવ્યાના ચાપડા ધાવાઈ જાય ?
એટલે અીં મરણ પછી કાંઈ હશે કે નહિ અને જન્મ પહેલાં કાંઇ હતું કે નહિ, કે આપણે અહીં અકસ્માત આવી ચઢયા છીએ અને મરણ પામ્યા એટલે વાત પૂરી થઈ જાય છે? આ પુનઃવના સવાલ રજૂ કરે છે. જો મરણ પછી અન્ય અવતાર થવાના હાય, જો કરેલાં કાર્ય, વિચાર, વર્તન, ત્યાગ કે ઉચ્ચારનાં ફળ મળતાં હોય તે એક વાત થાય અને અહીંના હિસાબ અહીં જ પૂરા કરવાના હાય તે તે માત્ર સારા કે ધમી દેખાવાના ડાળમાં જ પૂરું કરવાનું રહે.
રંક–રાજાના તફાવત પાછળ ઇતિહાસ છે અને અહી કરેલ વિચાર, વતન, ઉચ્ચાર કે ક્રિયાના હિસાબ આપવાના છે એ એ વાતના સ્વીકાર કર્યા વગર ચાલે તેમ નથી. ક્રિયા ફળ વગરની હાય નહિ. પડેલા તફાવતાની પાછળ મુદ્દામ કારણુ હાવાં જ જોઇએ અને એ વાતના ખુલાસા કરવાની જરૂર છે, એટલું આપણે માનીને ચાલીએ તે કર્મના સિદ્ધાંતને એમાં શું સ્થાન છે એને મુદ્દો આપણુ` ધ્યાન ખેંચ્યા વગર રહે તેમ નથી. કર્માનુસાર ફળ દેનારા ઈશ્વર નથી
-
એકાદ વધારે વાતની ચોખવટ કરવાની શરૂઆતમાં જરૂર છે. આ તફાવતને સ્વીકાર કર્યા પછી, અહીંના વનના ફે'સલે કરનાર કોઈ બાહ્ય સત્તા, વિધિ, ઈશ્વર કે ચિત્રગુપ્તની જરૂર છે કે ચાપડા રાખનાર, હિસાબ કરનાર અને ફળ ભાગવનાર એકના એક જ છે, એ વાતની મગજમાં ચાખવટ કરી નાંખવી જોઈએ. કોઈ મહાન વ્યક્તિ આવી લીલા કરે નહિ, આનંદ ખાતર ન્યાય આપવા
