________________
૪૩
જિજ્ઞાસા જગાડવાના ઉદ્દેશ હતા. તે કિંચિત્ પાર પડચો હાય તા આનંદ છે. આ લેખમાં કર્મ શું છે, એનું વિકાસક્રમમાં શું સ્થાન છે, એના વિભાગા અને પેટાવિભાગા કેટલા છે, તેનું સ્વરૂપ કેવું છે, એ બતાવ્યું છે અને તે પણ તદ્દન પ્રાથમિક દૃષ્ટિએ બતાવવા પ્રયત્ન કર્યો છે. બાકી કર્મના વિષયમાં તે એટલું લખાયું છે કે એના સંક્ષિપ્ત સાર આપતાં પણ પુસ્તકો ભરાય.
ભારતવષ ના દરેક દર્શનકારે એક અથવા બીજા આકારે કર્મીના વિષય પર વિચાર કર્યાં છે; ક્રિયમાણ, સંચિત અને પ્રારબ્ધ એવા વિભાગો પાડયા છે. પણ જૈન દર્શનકારે એ વિષયને વિશેષ ઝીણવટથી ચચ્ચેર્યાં છે. એને સમજવામાં આવે તે આખા વિશ્વનુ બાહ્ય અને આંતરજ્ઞાન થઇ જાય તેવું છે. અને એટલી વિગા છતાં આત્માને ખરાખર એળખવામાં આવે અને એની શક્તિના સાચા ઉપયાગ થાય તે આટલાં સૂક્ષ્મ અને આટલી માટી સંખ્યાનાં, ઝીણાં પણુ અણુખાંખ જેટલી શક્તિવાળાં કર્મી પર સામ્રાજ્ય
મેળવી શકાય તેમ છે.
આ નાના લેખમાં તેા કર્મીની પ્રકૃતિ પર મુખ્યત્વે કરીને પરિચય પૂરતા પ્રાથમિક ઉલ્લેખ છે; પ્રસંગે એને સ્પષ્ટ કરવા દાખલા-નલીલા મૂકયાં છે અને વ્યાખ્યા કરવામાં ચીવટ રાખી છે. જ્ઞાનના વિષયની જરા વધારે વિગત આપી છે. પુણ્ય–પાપની પ્રકૃતિના ઉત્તર પ્રકૃતિ સાથે મેળ મેળળ્યેા છે અને કમ એ શી ચીજ છે એના ખ્યાલ આપવા પ્રયત્ન કરવા સાથે એના બંધના હેતુ પર અવલેાકન કર્યું છે.
બાકી એનાં બંધ, ઉદય, ઉદીરણા, સત્તા, ૧૪ ગુણસ્થાના, એ ગુણસ્થાનક્રમારોહમાં પ્રકૃતિની ગણના, માર્ગણા, લેફ્યા અને અધ્યવસાયને સંબંધ વગેરે કર્મોને લગતી અનેક બાબતને અહી સમાવેશ કર્યો નથી. તે માટે જિજ્ઞાસા થાય તે તેના ગહન ગ્રંથા છે, તે જોવાની ભલામણ છે. આ સાદા લેખમાં તે માત્ર કમ શું છે તેના ખ્યાલ સાદી સરળ ગુજરાતીમાં આપ્યું છે. ક શાસ્ત્રના
છે.
