________________
આમુખ સને ૧૯૪પના પ્રથમ સત્રમાં શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયના વિઘાથીઓ સમક્ષ પાંચ ભાષણ કર્મના વિષય પર કર્યા. તે વખતે ભાષણના મુદ્દા પર એક નેંધ કરી હતી. તેના પરથી આ લેખ, તૈયાર કરવામાં આવ્યા છે.
( કમેને વિષય ઘણે વિશાળ છે અને જૈન લેખકોએ એને વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિએ ચર્ચે છે. એમાં ખૂબી એ જોવામાં આવે છે કે જેને એ કર્મ પર આટઆટલું લખ્યું છે, છતાં જેને વાસ્તવિક રીતે કર્મવાદી નથી, પણ એ પાંચે કારણેના સમવાયમાં માનનાર છે અને બરાબર ભૂમિકા વિચારતાં છેવટે તે જેને પુરુષાર્થવાદી છે. કર્મને સમજવા માટે આત્માની ઓળખાણ, આત્માને અને કર્મને સંબંધ, કર્મની શક્તિ અને તેને અંગે આત્મવીર્ય-પુરુષાર્થને. શું સ્થાન છે એ બરાબર સમજવું પડે, સુષ્ટિન્દ્રવને આખે. સવાલ વિચાર પડે, ચેતનને વિકાસમાર્ગ જાણવું જોઈએ, માત્ર આગળ આગળ વિકાસ થાય કે પાછા પણ પડાય, એ પડવાનાં કારણે, દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયનું સ્વરૂપ, પુણ્ય-પાપની પિછાણ, માનસ શાસ્ત્રને અભ્યાસ, નવતત્ત્વને બેધ, જીવ-અજીવનું સ્વરૂપ, કર્મ-- વર્ગણાની શક્તિ વગેરે અનેક બાબત જાણવી જોઈએ.
એક પુસ્તકમાં કે એક લેખમાં આ સર્વ વાત બને નહિ, પણ જિજ્ઞાસા ઉત્પન્ન કરી શકાય. જૈન દર્શને આ વિષયે પર ખૂબ વિચાર કર્યા છે, તાત્વિક દષ્ટિએ, વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિએ અને તર્કના જોરે વિચારણા કરી છે અને એણે આખા જીવનક્રમને અને સંસારચક્રને ખૂબ ઉકેલેલ છે. આનું પરિશીલન તે જીવનભરને અભ્યાસ માગે, એની પાછળ ખૂબ મૌલિક વિચારણા માગે અને તે માટેનાં સાધને માગે. સર્વમાં આ અને આવા વિષયની
