Page Text
________________
૩ર
છે. પરંતુ ખાસ તે આ પાંચમાંથી કષાય જ બંધનું મુખ્ય કારણ છે. (તત્વાર્થસૂત્ર ૬. ૧-૨ અને ૮.૧) - આત્માને લાગેલાં કર્મો આત્માની અમુક શક્તિને ઢાંકે છે, તે શક્તિને તે અમુક વખત સુધી ઢાંકે છે, જુદી જુદી તીવ્રતા વાળાં ફળ આપે છે અને અમુક જથ્થામાં આત્માને લાગે છે. પરંતુ અહીં પ્રશ્ન થાય છે કે તે આત્માની કઈ શક્તિને ઢાંકશે, કેટલાં વખત સુધી ઢાંકશે, કેટલી તીવ્રતાવાળાં ફળ આપશે અને કેટલા. જથ્થામાં લાગશે તેનાં નિયામક કારણે શા છે? જૈન મતે તે કર્મોને આત્મા ભણી લાવવામાં કારણભૂત આત્માની પ્રવૃત્તિ છે અને તે પ્રવૃત્તિના પ્રકાર આત્માની કઈ શક્તિને તે કર્મો ઢાંકશે તે નક્કી કરે છે. જે તેની પ્રવૃત્તિ જ્ઞાનનાં સાધનેને નાશ કરનારી, જ્ઞાનીને અનાદર કરનારી હશે તે તેવી પ્રવૃત્તિથી આત્માને લાગનારા કર્મો આત્માની જ્ઞાનશક્તિને ઢાંકશે. તે પ્રવૃત્તિનું પ્રમાણ તે કર્મોને જથ્થાનું પ્રમાણ નક્કી કરે છે. કર્મો કેટલા વખત સુધી આત્માની શક્તિને ઢાંકશે એને આધાર તથા ફળની તીવ્રતા-મંદતાને આધાર પ્રવૃત્તિ કરતી વખતની કષાયની તીવ્રતા–મંદતા ઉપર છે. કષાય ચાર છે – કોધ, માન, માયા અને લેભ. તે રાગ-દ્વેષને જ વિસ્તાર છે. જેમ વધારે તીવ્ર કષાયપૂર્વકની પ્રવૃત્તિ તેમ તે પ્રવૃત્તિથી લાગતાં કર્મો વધારે વખત સુધી આત્માની શક્તિને ઢાંકશે અને વધારે તીવ્ર ફળ આપશે. આમ, જૈને કષાયને છોડવા ઉપર વિશેષ ભારે મૂકે છે, પ્રવૃત્તિને છેડવા પર તેટલે નહિ. જૈનોએ સાંપરાયિક અને ઈર્યાપથિક કર્મબંધ સ્વીકાર્યા છે અને જણાવ્યું છે કે કષાયસહિત પ્રવૃત્તિ કરનારને સાંપરાયિક કર્મબંધ થાય છે અને કષાય. રહિત પ્રવૃત્તિ કરનારને ઈર્યાપથિક કર્મબંધ થાય છે. સાંપરાયિક કર્મબંધને સમજાવવા માટે તેઓ ભીના ચામડા પર પડેલી રજના ચુંટવાનું દષ્ટાંત આપે છે અને ઇર્યાપથિક કર્મબંધને સમજાવવા માટે સૂકી ભીંત પર ફેકવામાં આવેલા લાકડાના ગોળાનું ઉદાહરણ આપે છે. અર્થાત જેને કહેવા માંગે છે કે મન-વચન-કાયાની પ્રવૃત્તિ
| SR No. | 005683 |
| Book Title | Jain Drushtie Karm |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Motichand Girdharlal Kapadia |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1987 |
| Total Pages | 250 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |