________________
૮૦
જૈન દૃષ્ટિએ ક
પડતી નથી. એટલે વ્યંજનાવગ્રહના ચાર પ્રકાર અતાવ્યા. અવ્યક્ત તર જ્ઞાનમાંથી અવ્યક્ત જ્ઞાન થાય છે, આ કાંઇક છે' એવું ભાન થાય છે તે અર્થાવગ્રહ છે, અર્થાવગ્રહને પાંચે ઇન્દ્રિયા અને મનમાંના એછામાં ઓછી એકની સહાય હાય જ છે. એટલે અર્થાવગ્રહના છ પ્રકાર થયા, જ્યારે વ્ય'જનાવગ્રહના ચાર પ્રકાર ઉપર રજૂ કર્યો છે. અહીંથી વિશેષ જ્ઞાનના ક્રમ શરૂ થાય છે. આ આખા માનસશાસ્ત્રના વિષય છે અને ખૂબ કાળજીપૂર્વકની વિચારણા માગે છે.
આંખ મીંચીને ઉઘાડીએ તેમાં અસંખ્ય સમય થાય છે. તે પૈકી જ્ઞાનની શરૂઆતના એક સમયમાં આ અવગ્રહ થાય છે. ઇંડા, અપાય અને ધારણાનું સ્વરૂપ જાણ્યા પછી અવગ્રહાદિના દાખલા આપીશું એટલે એના ખ્યાલની ચાખવટ થશે.
અવગ્રહ થયા પછી વિશેષ રૂપે નિશ્ચય કરવા વિચારણા થાય, તેને ‘ઈહા' કહેવામાં આવે છે. 'ધારામાં દૂરથી કાંઇક દીઠું તે ઝાડનું ઠુંઠું હશે કે પુરુષ હશે એવી શંકા પડે તે ઇહા. ઇહા એટલે વિચારણા અથવા સભાવના. અધારામાં દોરડાનેા સ્પ થાય, આ જે સ્પર્ધા થયા તે બન્ને પ્રકારના અવગ્રહ (વ્યંજનાવગ્રહ અને અર્થાવગ્રહ)માં આવે. પછી વિચારણા થાય કે સપ હોય તેા કુંફાડા મારે અને સ્પશ ખરછટ છે, માટે તે સ` ન હાવા જોઇએ. આવી વિચારણા તે ઈંહા. આમાં પર્યાયધર્મની વિચારણા—ગવેષણા થાય છે. ઇઠ્ઠામાં અન્વયધર્મના (=સામાન્ય ધર્મના) અંગીકાર થાય છે. સામે અંધારામાં જોયેલ વસ્તુ હાલતી ચાલતી નથી એમ અનુભવના પૃથક્કરણ દ્વારા પામવું તે આ દાખલામાં ઇહામાં આવે છે. આમાં પર્યાયનું (=વિશેષનું) જ્ઞાન થાય છે.
આવી રીતે ઇહા દ્વારા વિશેષને ધારણ કર્યાં પછી તેને અંગે નિશ્ચય થાય તે ‘અપાય’ અથવા ‘અવાય’. એમાં વિચારણા પછીનું અવધાન થાય છે, કાંઇક એકાગ્રતા થાય છે, કાચા નિશ્ચય થાય છે. એ સપ` નહિ પણ દોરડું હાવું જોઈએ,' ‘એ પુરુષ નથી, પણ
