________________
કર્મની ઉત્તર પ્રવૃતિઓ ઝાડના ડુંઠા જેવું લાગે છે તે એક કેટિને કા નિર્ણય થાય તે “અપાય.” અને તે દેરડું જ છે, સર્પ નથી” “તે ઝાડનું ઠુંઠું જ છે, માણસ નથી એવો નિશ્ચય તે ધારણ કહેવાય. અવાયથી થયેલે કા નિશ્ચય સ્થાયી રહેતા નથી. બીજા કામમાં પડતાં એ નિશ્ચય ચાલ્યો જાય છે, જ્યારે પાકે નિશ્ચય જતાં જતાં પિતાની પાછળ સંસ્કાર મૂકી જાય છે અને વળી ભવિષ્યમાં પ્રસંગ મળતાં એ સંસ્કાર તાજા થાય છે. અને સંસ્કાર તાજા થવાથી પૂર્વ અનુભૂત પદાર્થનું સ્મરણ થાય છે. આ સર્વ પ્રકારને મતિવ્યાપારપાકા નિશ્ચયથી માંડીને તેણે પાડેલા સંસ્કારથી જન્મતી સ્મૃતિ એ સર્વને સમાવેશ ધારણામાં થાય છે. મતિજ્ઞાનના ૨૮ પ્રકારો
આ રીતે અવગ્રહ પૈકી વ્યંજનાવગ્રહના ચાર પ્રકાર અને અર્વાગ્રહના છ પ્રકાર, તેમ જ ઈહા, અપાય અને ધારણાના છે છ પ્રકાર મેળવતાં મતિજ્ઞાનના ૨૮ પ્રકાર થયા.
આને ચેડા દાખલા આપવાથી આ ૨૮ પ્રકારને ખ્યાલ સ્પષ્ટ થશે. એમાં ધ્યાન રાખવાનું એ છે કે આ વસ્તુ અમુક જ, છે એ નિશ્ચય થતાં પહેલાં—એનું જ્ઞાન થતાં પહેલાં–આ સર્વ આંતર વિચારણા અને ચર્વણ થાય છે અને તે પૃથક્કરણ કરીએ તે જ સમજાય છે. બીજી વાત ધ્યાનમાં રાખવાની એ છે કે આ મતિજ્ઞાન પર્યાય દ્વારા જ થાય છે. એટલે વસ્તુના અનેક ક્રમભાવી ધર્મોમાંથી જેટલા પ્રાપ્ત થાય છે તે દ્વારા તે વસ્તુને ઓળખી શકાય છે. આ પર્યાય દ્વારા થતા મતિજ્ઞાનની હકીક્તની સરખામણી આગળ જતાં કેવળજ્ઞાન કે કેવળદર્શનને અંગે થશે ત્યારે તે વાતની કુંચી પ્રાપ્ત થશે. એક વિશેષ હકીક્ત એ ધ્યાનમાં રાખવાની છે કે અવ. " ગ્રહને કાળ એક સમયને છે, ઈહા-અપાયને કાળ વધારેમાં વધારે અધમુહૂર્ત (૨૪ મિનિટ) છે અને ધારણાને કાળ માપ
