________________
કમની આઠ મૂળપ્રકૃતિ
વસ્તુ જેવા પ્રકારની હોય તેવી જ અભ્યાસ કે વિશ્વાસપૂર્વક જાણવી તેને દર્શન કહેવામાં આવે છે. આવું પરિપૂર્ણ શુદ્ધ દર્શન ન થવા દેતે દર્શનમેહ, તેનાં કારણેમાં સંદેહ, વિપર્યય. (ઊલટો નિર્ણય), મૂઢતા વગેરે હોય છે. સાચું જાણવાને પ્રસંગ હોય છતાં ઊલટું જાણવું તે વિપર્યય છે, જાણવાની દરકાર ન કરવી તે મૂઢતા છે, શેધક બુદ્ધિથી નહિ પણ ડહાપણ બતાવવા કે વાદવિવાદ-વિતંડા કરવા કુશંકા ઉપાડવી તે સંદેહ. દર્શનમેહ આવા આવા અનેક આકાર ધારણ કરે છે. આવા મિથ્યાત્વના દળ કેટલીક વાર વિશુદ્ધ હોય છે, કેટલીક વાર અર્ધવિશુદ્ધ હોય છે અને ઘણીખરીવાર અશુદ્ધ હોય છે. સર્વ અજ્ઞાન પર વિર્ય ન થયે હોય ત્યાં સુધી સંપૂર્ણ શુદ્ધ અંશ ગ્રહણ ન થઈ શકે.
જ્યાં દર્શન મેહનીય કર્મવર્ગણના શુદ્ધ દળિયાં જ હોય તે સમ્યફત્વ મેહનીય કર્મવર્ગણ સમજવી. અહીં દર્શનમેહના દળોને રસ બહુ અલ્પ હોય છે. અર્ધવિશુદ્ધ મિશ્રમેહનીયમાં અરધો રસ્તે ઠીક, બાકી અવ્યવસ્થા હોય છે. મિથ્યાત્વમેહનીયના અશુદ્ધ દળમાં તે ઊલટી બુદ્ધિ હોય છે. મિશમાં તત્વરુચિ પણ નહિ અને અરુચિ પણ નહિ, જ્યારે મિથ્યાત્વમાં તે સાચું હોય તે ખેટું જણાય, સફેદ હોય તે લાલ જણાય. છે. આ તત્વરુચિ અને દર્શનમેહનીયને જરા વિગતથી સમજી લઈએ. વિશુદ્ધ ધર્મને ઓળખવા માટે એનાં તત્તે જાણવા જોઈએ અને જાણીને તે પર રુચિ થવી જોઈએ. જેટલે અંશે એ રુચિ થાય તેટલે અંશે દર્શનમેહ એ છે થતું જાય છે. પ્રથમ તવને પરચિય કરીએ. નવત
પાંચ ઈન્દ્રિય, મન, વચન, કાયા એ ત્રણ તેમ જ શ્વાસેવચ્છવાસ અને આયુષ્ય એ દશ પ્રાણ ધારણ કરે તે સંસારી જીવ અને કેવળ ઉપગરૂપ ભાવપ્રાણ ધારણ કરે તે મુક્ત જીવ. લેકાકાશના પ્રદેશ પ્રમાણવાળ, જ્ઞાન દર્શન સ્વભાવવાળ, દ્રવ્યાર્થિક
