________________
૫૮.
જૈન દષ્ટિએ કર્મ મેક કરી દેનાર, જીવને પિતાની જાતને તત વિસરાવી દેનાર અને પરભાવને સ્વભાવ જેવું બનાવી દેનાર આ મેહનીય કર્મને બરાબર ઓળખવા જેવું છે. દશનાહનીય
એને બરાબર ઓળખવા માટે એના પ્રથમ બે વિભાગ પાડવામાં આવ્યા છે. દર્શનમોહનીય અને ચારિત્રમોહનીય સ્પષ્ટતા. કરવાની અહીં જરૂર છે કે “દર્શન’ શબ્દ જે અર્થમાં ઉપર જ્ઞાનદર્શનને આત્માના ગુણ તરીકે ઓળખાવ્યા તે પ્રસંગે વપરાયેલા હતે તેનાથી જુદા અર્થમાં આ દર્શનમોહનીય કર્મને અગે વપરાયેલ છે. “દર્શન’ શબ્દના ઘણા અર્થો છે તે અહીં ધ્યાનમાં રાખવું. દર્શન' શબ્દ જ્ઞાન-દર્શન એમ જ્ઞાન સાથે વપરાય ત્યારે સામાન્યનું દેખવું એ અર્થ થાય છે. “દર્શન’ શબ્દ બનૈયાયિક “સાંખ્ય જૈન વગેરે શબ્દો સાથે વપરાય ત્યારે તેને અર્થ માન્યતાની પદ્ધતિ, આચાર અને આત્માના વિશેની ચિંતનપ્રણાલી એવો થાય છે. દર્શનમેહનીયમાં “દશન’ શબ્દ “સદુદણા (શ્રદ્ધાન) અર્થાત્ રુચિના અર્થમાં વપરાય છે. કઈ જગ્યાએ એ શબ્દ ક્યા અર્થમાં વપરાયે છે તે સંબંધ પરથી શોધવાનું રહે છે. એ સિવાય “ભાઈ સાહેબ! આપના તે હાલમાં દર્શન જ થતાં નથી” એવા કથનમાં દર્શન એટલે મેળાપીને અર્થ સમજાય. આવા અનેક અર્થમાં દર્શન શબ્દ વપરાય છે.
અહીં દર્શન મેહનીયમાં સદણ-ધર્મરુચિ એવા અર્થમાં દર્શન શબ્દ વપરાય છે. જેમ માણસને તાવ આવ્યું હોય અને પથ્ય રુચે નહિ, ભાવે નહિ તેમ ઉપર જણાવેલા મિથ્યાત્વના જોરથી શુદ્ધ દેવ, શુદ્ધ ગુરુ કે શુદ્ધ ધર્મ તરફ રુચિ ન થાય અને સંસારી વિષથી વ્યવહારુ દેવ તરફ કે ખાવપીવતમાં મોક્ષ માનનાર ગુરુ તરફ અથવા પુદ્ગળાનંદ ભેગ-ઉપભેગમાં રસ આપનાર ધર્મ તરફ રુચિ થાય–આવું જે કમને કારણે થાય તે કર્મને દર્શન મેહનીય કહેવામાં આવે છે.
